Marokk
stat sovran fit-Tramuntana tal-Afrika / From Wikipedia, the free encyclopedia
Il-Marokk (bl-Għarbi: المغرب, rum. al-Magħrib), uffiċjalment ir-Renju tal-Marokk, huwa pajjiż fir-reġjun tal-Magreb fl-Afrika ta’ Fuq. Tinjora l-Baħar Mediterran lejn it-tramuntana u l-Oċean Atlantiku lejn il-punent, u għandha fruntieri fuq l-art mal-Alġerija fil-lvant, u t-territorju kkontestat tas-Saħara tal-Punent fin-nofsinhar. Il-Marokk jippretendi wkoll il-komunità awtonoma Spanjoli ta' Ceuta, Melilla u Peñón de Vélez de la Gomera, u diversi gżejjer żgħar ikkontrollati mill-Ispanjol lil hinn mill-kosta tiegħu.[7] Mifrux fuq medda ta’ 446,300 km2 (172,300 sq mi)[8] jew 716,550 km2 (276,660 sq mi),[9][b], u b’popolazzjoni ta’ madwar 37 miljun ċittadin. Ir-reliġjon uffiċjali u predominanti tagħha hija l-Islam, u l-lingwi uffiċjali huma l-Għarbi u l-Berberu (Tamazight); il-Franċiż u d-djalett Marokkin tal-Għarbi (l-Għarbija l-Magħribija d-Dariġa) huma wkoll mitkellma ħafna. L-identità u l-kultura Marokkina hija taħlita ta’ kulturi Għarab, Berber, Afrikani u Ewropej. Il-kapitali tagħha hija Rabat, filwaqt li l-akbar belt tagħha hija Casablanca.[10] Il-bliet importanti ieħor tinkludi Agadir, Fes, Meknès, Marrakexx, u Uġda.
Renju tal-Marokk المملكة المغربية al-Mamlaka l-Magħribijja ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Mottu: "الله، الوطن، الملك" "Allāh, al-Waṭan, al-Malik" (transliterazzjoni) "ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ" "Alla - Patria - Re" |
||||||
Innu nazzjonali: "An-Naxid ax-Xarif" "L-Innu x-Xarif" (transliterazzjoni) |
||||||
Belt kapitali | Rabat 34°02′N 6°51′W | |||||
L-ikbar belt | Casablanca | |||||
Lingwi uffiċjali | Għarbi[1] Berberu[2] | |||||
Gvern | Monarkija kostituzzjonali | |||||
- | Re | Moħammed VI | ||||
- | Prim Ministru | Aziz Akhannouch[3] | ||||
Unifikazzjoni | 1554 | |||||
- | Unifikata mid-Dinastija Sagħdija | 1554 | ||||
- | Dinastija Għalawija (preżenti) | 1666 | ||||
- | Independenza minn Franza | 2 ta' Marzu, 1956 | ||||
- | Independenza minn Spanja | 7 ta' April, 1956 | ||||
Erja | ||||||
- | Total | 446,300 km2 (57) 172,414 mil kwadru |
||||
- | Ilma (%) | 250km² (0.056%) | ||||
Popolazzjoni | ||||||
- | stima tal-2009 | 31,993,000[4] (37) | ||||
- | ċensiment tal-2004 | 29,680,069[5] | ||||
- | Densità | 71.6/km2 (122) 185.5/mili kwadri |
||||
PGD (PSX) | stima tal-2008 | |||||
- | Total | $137.126 biljun[6] (57) | ||||
- | Per capita | $4,362[6] (115) | ||||
PGD (nominali) | stima tal-2008 | |||||
- | Total | $88.879 biljun[6]> (61) | ||||
- | Per capita | $2,827[6] (109) | ||||
IŻU (2007) | ▲ 0.654 (medju) (130) | |||||
Valuta | Dirham Marokkin (MAD ) |
|||||
Żona tal-ħin | WET (UTC+0) | |||||
Kodiċi telefoniku | 212 | |||||
TLD tal-internet | .ma |
Ir-reġjun li jikkostitwixxi l-Marokk ilu abitat mill-era tal-Paleolitiku aktar minn 300,000 sena ilu. Id- dinastija Idrisija ġiet stabbilita minn Idris I fl-788 u sussegwentement ġiet immexxija minn serje ta’ dinastiċi indipendenti oħra, li laħqet il-quċċata tagħha bħala qawwa reġjonali fil-11 u t-12-il seklu, taħt id-dinastiji Almoravid u Almohad, meta kienet tikkontrolla l-biċċa l-kbira tal-Peniżola Iberika u l-Magreb.[11] Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tar-reġjun. Fis-sekli 15 u 16, il-Marokk iffaċċja theddid estern għas-sovranità tiegħu, bil-Portugall ħataf xi territorju u l-Imperu Ottoman jindaħal mil-lvant. Id-dinastiji Marinija u Sagħdija inkella rreżistu d-dominazzjoni barranija, u l-Marokk kien l-uniku nazzjon tal-Afrika ta’ Fuq li ħarab mid-dominju Ottoman. Id-dinastija Għalawija, li tmexxi l-pajjiż sal-lum, ħatbet il-poter fl-1631, u matul iż-żewġ sekli ta' wara espandiet ir-relazzjonijiet diplomatiċi u kummerċjali mad-dinja tal-Punent. Il-post strateġiku tal-Marokk ħdejn il-bokka tal-Mediterran ġibed interess Ewropew imġedded; fl-1912, Franza u Spanja qasmu l-pajjiż fi protettorati rispettivi, u rriżervaw żona internazzjonali f'Tanġer. Wara rvellijiet u rewwixti intermittenti kontra l-ħakma kolonjali, fl-1956, il-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu u rġa’ unifikat.
Mill-indipendenza, il-Marokk baqa' relattivament stabbli. Għandha l-ħames l-akbar ekonomija fl-Afrika u teżerċita influwenza sinifikanti kemm fl-Afrika kif ukoll fid-dinja Għarbija; hija meqjusa bħala qawwa tan-nofs fl-affarijiet globali u għandha sħubija fil-Lega Għarbija, l-Unjoni tal-Magreb Għarbi, l-Unjoni għall-Mediterran, u l-Unjoni Afrikana.[12] Il-Marokk huwa unitarju semi-monarkija kostituzzjonali b'parlament elett. Il-fergħa eżekuttiva hija mmexxija mir-Re tal-Marokk (il-Malek), bir-renjanti attwali huwa r-re Moħammed VI, u l-prim ministru, filwaqt li setgħa leġiżlattiva hija mogħtija lill-żewġ kmamar tal-parlament: il-Kamra tar-Rappreżentanti u l-Kamra tal-Kunsillieri. Is-setgħa ġudizzjarja hija tal-Qorti Kostituzzjonali, li tista' tirrevedi l-validità tal-liġijiet, l-elezzjonijiet, u r-referenda.[13] Ir-re għandu setgħat eżekuttivi u leġiżlattivi vasti, speċjalment fuq il-militari, politika barranija u affarijiet reliġjużi; jista' joħroġ digrieti msejħa dahir (Għarbi: ظهير, rum. Ẓahīr), li għandhom saħħa ta' liġi, u jista' wkoll ixolji l-parlament wara li jikkonsulta lill-prim ministru u lill- president tal-qorti kostituzzjonali.
Il-Marokk jippretendi s-sjieda tal-territorji mhux awtonomi tas-Saħara tal-Punent, li hija ddeżinjaha l-Provinċji tan-Nofsinhar. Fl-1975, wara li Spanja qablu li tiddikolonizza t-territorju u ċċedi l-kontroll tagħha lill-Marokk u lill-Mawritanja, faqqgħet gwerra tal-guerrilla bejn dawk il-poteri u wħud mill-abitanti lokali. Fl-1979, il-Mawritanja ċediet lil tal-pretensjoni tagħha lejn iż-żona, iżda l-gwerra kompliet tiġri. Fl-1991, intlaħaq ftehim ta’ waqfien mill-ġlied, iżda l-kwistjoni tas-sovranità baqgħet mhux solvuta. Illum, il-Marokk jokkupa żewġ terzi tat-territorju, u l-sforzi biex tissolva t-tilwima s'issa naqsu milli jkisser l-imblokk politiku.