Afríka
heimsálfa / From Wikipedia, the free encyclopedia
Afríka er önnur stærsta heimsálfa jarðar á eftir Asíu og er einnig sú næstfjölmennasta.[1] Hún er um það bil 30,3 milljón ferkílómetrar að flatarmáli (að meðtöldum eyjum) og þekur 20,3% af þurrlendi jarðar.[2] Þar búa tæplega 1,3 milljarðar manna sem er um 16% alls mannfjölda heims. Íbúar Afríku eru með þeim yngstu í heimi;[3][4] miðaldur árið 2012 var aðeins 19,7 ár borið saman við miðaldur heimsins sem er 30,4 ár.[5] Afríka býr yfir miklum og fjölbreyttum náttúruauðlindum, en er samt fátækasta heimsálfan miðað við höfðatölu, að hluta vegna landfræðilegra takmarkana, arfleifðar nýlendustefnu Evrópuveldanna og Kalda stríðsins,[6][7][8][9][10] arðráns vestrænna ríkja og Kína, og ólýðræðislegra og skaðlegra stjórnarhátta.[11] Þrátt fyrir þessar takmarkanir hafa hagkerfi margra Afríkulanda vaxið hratt síðustu áratugi.
Afríka afmarkast af Miðjarðarhafinu í norðri, Súesskurðinum (Súeseiðinu) í norðaustri, Indlandshafi í austri, Suður-Íshafinu í suðri og Atlantshafi í vestri. Madagaskar og nokkrir stórir eyjaklasar teljast hlutar álfunnar. Í Afríku eru 54 fullvalda ríki, átta heimastjórnarsvæði og tvö lönd sem eru sjálfstæð í raun en njóta takmarkaðrar alþjóðlegrar viðurkenningar. Stærsta land Afríku að flatarmáli er Alsír en Nígería er fjölmennasta landið. Afríkusambandið er samstarfsvettvangur Afríkulanda með höfuðstöðvar í Addis Ababa.
Afríka er eina heimsálfan sem er staðsett í öllum fjórum jarðarhvelunum, þar sem bæði núllbaugur og miðbaugur liggja um álfuna. Hún er auk þess eina heimsálfan sem nær frá heittempraða beltinu í norðri að heittempraða beltinu í suðri.[12] Stærstur hluti Afríku og flest löndin eru staðsett á norðurhveli. Flest lönd Afríku eru í hitabeltinu, fyrir utan hluta Vestur-Sahara, Alsír, Líbíu, Egyptalands, norðurodda Máritaníu, Marokkó, Ceuta, Melilla og Túnis, sem eru norðan við nyrðri hvarfbaug. Syðst í álfunni eru suðurhlutar Namibíu, Botsvana, stærstur hluti Suður-Afríku, Lesótó og Esvatíní, og suðuroddar Mósambík og Madagaskar staðsett sunnan syðri hvarfbaugs.
Afríka býr yfir mjög mikilli líffjölbreytni og er heimkynni flestra tegunda risadýra, þar sem álfan varð minnst fyrir áhrifum útdauða stórdýra á Kvartertíma. Afríka glímir samt við fjölmargar umhverfisáskoranir, eins og eyðimerkurmyndun, skógeyðingu, vatnsskort og fleira. Talið er að þessi vandamál muni versna enn frekar vegna loftslagsbreytinga. Milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar telur Afríku vera þá heimsálfu sem er í mestri hættu vegna loftslagsbreytinga.[13][14]
Saga Afríku er löng, flókin og að hluta til lítið rannsökuð.[15] Almennt er viðurkennt að Afríka, sérstaklega Austur-Afríka, sé fæðingarstaður mannapa og mannkyns. Elstu tegundir af mannætt og forfeður þeirra komu fram á sjónarsviðið í Afríku fyrir um 7 milljónum ára. Þeirra á meðal eru Sahelanthropus tchadensis, Australopithecus africanus, Australopithecus afarensis, Homo erectus, Homo habilis og Homo ergaster. Elstu leifar nútímamanna, Homo sapiens, hafa fundist í Eþíópíu, Suður-Afríku og Marokkó, og eru allt að 300.000 ára gamlar. Talið er að Homo sapiens hafi þróast í Afríku fyrir 350-260 þúsund árum síðan.[16][17][18][19][20]
Egyptaland hið forna og Karþagó eru forn siðmenningarsamfélög sem urðu til í Norður-Afríku. Löng og flókin saga menningarsamfélaga, þjóðflutninga og verslunarleiða í Afríku hefur skapað fjölda þjóðflokka með fjölbreytta menningu og tungumál. Áhrif Evrópuríkja í álfunni fóru vaxandi frá 16. öld og alþjóðleg þrælaverslun varð til þess að stórir hópar fólks af afrískum uppruna settust að í Ameríku. Seint á 19. öld lögðu Evrópuríkin nær alla álfuna undir sig og arðrændu náttúruauðlindir og íbúa hennar. Flest nútímaríki Afríku urðu til þegar evrópskar nýlendur fengu sjálfstæði eftir miðja 20. öld.