Edade Mèdia Arta
From Wikipedia, the free encyclopedia
S'Edade Mèdia Arta[1] o Edade de Mesu Arta[2] est su perìodu de s'istòria de s'Europa e de s'Oriente Mèdiu chi comintzat in su sèculu V e acabat intre is sèculos IX e X, seberende·si aici custu dae su perìodu a sighire, connotu comente Edade Mèdia Bàscia.
Preistòria |
Paleolìticu - Neolìticu Edade de su ràmene - Edade de su brunzu Edade de su ferru |
Edade antiga |
Mesopotàmia - Egitu Antigu Tziviltade de sa badde de s'Indus Tziviltade nuraghesa Fenìtzios - Etruscos - Cartaginesos Antighidade clàssica (Gregos, Romanos) Tzina antiga - Ìndia antiga |
Edade mèdia |
Edade Mèdia Arta Edade Mèdia Tzentrale Edade Mèdia Bàscia Impèriu Romanu de Oriente |
Edade moderna |
Edade de sas esploratziones Rinaschimentu Barocu - Illuminismu Rivolutzione frantzesa Rivolutzione industriale |
Edade cuntemporànea |
Prima Gherra Mundiale Segunda Gherra Mundiale Gherra frida Istòria de su tempus presente |
campidanesu · logudoresu · nugoresu
In generale pro cumbènnidu si faghet comintzare in su 476, cun su deponimentu de s'ùrtimu imperadore romanu de Otzidente, Romulus Augustus, mancari oe in die fatu·fatu s'inditat prus in generale su sèculu V in is ùrtimos deghes de annos. Sa fine de custa època cumbinat cun s'annu 1000, ma fintzas custa data at lassadu de èssere significativa pro s'istoriografia e si preferit prus in generale fine de su sèculu X, cun su cumintzu de sas istitutziones feudales, sas iscurreras vichingas e magiaras, s'annoamentu torra de su pòdere imperiale in Oriente cun sa dinastia matzèdone e sa decadèssida de su califadu abaside.[3]
Durante s'Edade Mèdia Arta su cristianèsimu si fiat cunsolidadu in Europa e fiat arribadu a pòpulos chi biviant a foras de s'àmbitu romanu (islavos, magiaros, germanos) in paris tempus chi is regiones in ue fiat nàschida fiant passadas suta pòdere de is musulmanos. In àmbitu polìticu, est marcadu dae s'esistèntzia de duos impèrios mannos; su romanu de Oriente e su Califadu, paris cun s'aparessida in Otzidente de is regnos romanu-bàrbaros e s'aparessida de s'Impèriu Carolìngiu. A livellu culturale, s'Impèriu Romanu de Oriente aiat isvilupadu una cultura cristiana de limba grega, preservaiat parte manna de sa sabiduria de s'Antighidade, ma isvilupadu dae manera pròpia, su Levante, s'Egitu, s'Àfrica de su Norte e s'Ispagna si fiant integrados in sa cultura naschende àrabu-islàmica e in Otzidente is monastèrios acumpriant su rolu de trasmìtere is rastas de sa cultura latina, mentras chi si isvilupaiant is limbas romanzas.