Istòria universale
From Wikipedia, the free encyclopedia
S'istòria universale[1][2][3] est s'imparis de fatos e protzessos chi si sunt isvilupados a ròdiu de s'èssere umanu, dae s'aparèssida de is primos omìnides fintzas a s'atualidade. Custa istòria est marcada tantis dae una sutzessione a grados de iscobertas e imbentos noos, comente dae isvilupos prus atzelerados in ligòngiu cun càmbios de paradigma e in perìodos rivolutzionàrios, chi ant fatu possìbile s'evolutzione materiale, sotziale e ispirituale de s'umanidade.
campidanesu · logudoresu · nugoresu
Preistòria |
Paleolìticu - Neolìticu Edade de su ràmene - Edade de su brunzu Edade de su ferru |
Edade antiga |
Mesopotàmia - Egitu Antigu Tziviltade de sa badde de s'Indus Tziviltade nuraghesa Fenìtzios - Etruscos - Cartaginesos Antighidade clàssica (Gregos, Romanos) Tzina antiga - Ìndia antiga |
Edade mèdia |
Edade Mèdia Arta Edade Mèdia Tzentrale Edade Mèdia Bàscia Impèriu Romanu de Oriente |
Edade moderna |
Edade de sas esploratziones Rinaschimentu Barocu - Illuminismu Rivolutzione frantzesa Rivolutzione industriale |
Edade cuntemporànea |
Prima Gherra Mundiale Segunda Gherra Mundiale Gherra frida Istòria de su tempus presente |
Is primas tziviltades mannas si fiant isvilupadas a sos oros de frùmenes mannos. Una de is primas a aparèssere, intre su 4000 e su 3000 a.C., fiat istada sa de is sumeros, in Mesopotàmia, paràula chi in gregu signìficat "intre rios" (μέσος, "intre" e ποταμός, "riu").[4][5] Fintzas àteras tziviltades si sunt isvilupadas a costadu de frùmenes, comente sa de sos egitzianos in su Nilu,[6][7][8] sa de sa badde de s'Indus,[9][10][11] e is de Tzina antiga in s'oru de su riu Grogu.
Progressivamente sa majoria de sos èsseres umanos de Europa, de Àsia e de s'Àfrica de su Norte passant a dipèndere dae istados prus o prus pagu organizados, protzessu chi puru acontesset in territòriu de s'atuale Mèssicu e in sa parte otzidentale de s'Amèrica de su Sud. A pagu a pagu, totu is regiones e populatziones de su globu ruent suta s'amparu de unu o de un'àteru istadu fintzas a cando su tratadu de Berlinu de su 1878 partzit is ùrtimos territòrios inocupados, cun s'etzetzione de s'Antàrticu.[12] Nointames sighint a s'agatare territòrios chi de facto non sunt controllados dae istadu perunu, tribùs prus o mancu isuladas autosufitzientes e persones in totu su globu chi non s'intendent de pertènnere a perunu istadu.