Ísland
land í Norður-Evrópu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ísland er eyríki í Norður-Atlantshafi á milli Grænlands, Færeyja og Noregs. Eyjan situr á Atlantshafshryggnum þar sem er heitur reitur, mitt á milli heimsálfanna Norður-Ameríku og Evrópu, en landið telst til Evrópu og er eitt Norðurlandanna. Ísland er um 103.000 km² að stærð, næststærsta eyja Evrópu á eftir Bretlandi og sú átjánda stærsta í heimi. Á Íslandi búa um 384.000 manns (2024)[1] og það er því eitt af dreifbýlustu löndum jarðar. Reykjavík er höfuðborg landsins og stærsta þéttbýlið, þar sem yfir þriðjungur íbúa býr. Íslenska er opinbert tungumál á Íslandi.
Ísland | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Lofsöngur | |
Höfuðborg | Reykjavík |
Opinbert tungumál | Íslenska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Guðni Th. Jóhannesson |
Forsætisráðherra | Bjarni Benediktsson |
Sjálfstæði | |
• Þjóðveldi | 930 |
• Gamli sáttmáli | 1262/4 |
• Stjórnarskrá | 1. desember 1874 |
• Heimastjórn | 1. febrúar 1904 |
• Fullveldi | 1. desember 1918 |
• Lýðveldi | 17. júní 1944 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
106. sæti 102.775 km² 2,07% |
Mannfjöldi • Samtals (2024) • Þéttleiki byggðar |
171. sæti 383.726 3,75/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2022 |
• Samtals | 24,9 millj. dala (152. sæti) |
• Á mann | 66.467 dalir (15. sæti) |
VÞL (2021) | 0.959 (3. sæti) |
Gjaldmiðill | Króna (ISK) |
Tímabelti | UTC |
Ekið er | hægra megin |
Þjóðarlén | .is |
Landsnúmer | +354 |
Ísland situr á rekbelti á milli tveggja meginlandsfleka og þar er mikill jarðhiti og eldvirkni. Landslag einkennist af eldfjallasléttu þar sem eru fjöll og hraunbreiður, auk jökla, og margar jökulár renna til sjávar um láglendið við ströndina. Golfstraumurinn sér til þess að loftslag á Íslandi er mildara en víða annars staðar á sömu breiddargráðu, rétt sunnan við norðurheimskautsbaug, og þar er úthafsloftslag ríkjandi fremur en heimskautaloftslag.
Samkvæmt Landnámabók hófst landnám Íslands þegar Ingólfur Arnarson nam þar land árið 874, þó aðrir hefðu áður dvalið tímabundið á landinu. Á næstu áratugum flutti fjöldi fólks til Íslands á tímabili sem nefnt er landnámsöld, bæði frá Noregi og Bretlandseyjum. Ísland komst með Gamla sáttmála undir vald Noregskonungs árið 1262 og varð síðar hluti af Danaveldi til ársins 1918, þegar það fékk fullveldi í konungssambandi við Danmörku. Lýðveldi var stofnað árið 1944 og öll stjórnarfarsleg tengsl við Danmörku rofin. Íslenska löggjafarþingið, Alþingi, er eitt elsta starfandi þing heims, stofnað árið 930, þótt það hafi verið lagt niður um stutt skeið frá 1799 til 1845.
Fram á 20. öld byggðist efnahagur landsins að mestu á sjálfsþurftarbúskap og fiskveiðum. Útgerð jókst á síðari hluta 19. aldar og iðnvæðing hófst í byrjun 20. aldar, aðallega í kringum fiskveiðar og fiskvinnslu. Landið bjó að auðugum fiskimiðum og fékk smám saman einkarétt á nýtingu þeirra, meðal annars með þorskastríðunum. Eftir síðari heimsstyrjöld gekk Ísland í Atlantshafsbandalagið og fékk Marshall-aðstoð. Með virkjunum fallvatna og nýtingu jarðhita varð stóriðja önnur meginstoð efnahagslífsins. Frá því seint á 20. öld hafa hugverkaiðnaður, skapandi greinar og ferðaþjónusta aukið fjölbreytni atvinnulífsins. Á sama tíma jókst þjóðarframleiðsla Íslendinga til muna og innviðir og velferðarkerfi landsins efldust. Árið 2008 hófst efnahagskreppan á Íslandi 2008–2011 í kjölfar Bankahrunsins. Eftir það jókst hlutur ferðaþjónustu verulega og hún varð brátt þriðja meginstoð efnahagslífsins, ásamt sjávarútvegi og stóriðju.
Ísland býr við blandað hagkerfi og norrænt velferðarkerfi með almennri heilbrigðisþjónustu og ókeypis menntun. Landið situr hátt á listum yfir lönd eftir lífsgæðum, menntun, mannréttindum, gagnsæi og viðskiptafrelsi. Aðild að verkalýðsfélögum er með því mesta sem gerist í heiminum. Ísland á aðild að Sameinuðu þjóðunum, Evrópska efnahagssvæðinu, Atlantshafsbandalaginu, Efnahags- og framfarastofnuninni, Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, Evrópuráðinu, Norðurlandaráði, og Schengen-svæðinu. Þrátt fyrir að vera í NATO er ísland ekki með her, heldur aðeins strandgæslu.