Kasanthulo
From Wikipedia, the free encyclopedia
Kasanthulo (Sayansi) ni mlimo wambula sankho, wambula kumala, uwo ukuzenga na kusanja umanyi kuti uŵe mu kaŵiro ka vya kulongosola ivyo vingapimika na vya kuloska vyokhwaska Ulengiwa.
Kasanthulo kanandi kakugaŵika patatu mu nthavi zikulu: Kasanthulo ka ulengiwa (nthe., Kasanthulo ka umoyo, Kasanthulo ka usungunu, na Kasanthulo ka kogodoboka ), Ivi vikuŵazga Ulengiwa wakaŵiro; kasanthuro ka unthu(nthe., kasanthuro ka chuma, kasanthuro ka wongo, na kasanthuro ka ubali), iyo yikuŵazga ŵanthu na vikaya; na kasanthuro ka ndondomeko (nthe., mahara, samuzi, na fundo za kasanthuro ka chipendeskero), izo zikuŵazga mikorano ya ndondomeko, yakulamulika na ma aksiyomu na malango. Pali kususkana kuti pala kasanthuro ka ndondomeko ni milimo ya kasanthuro nadi, chifukwa yakugomezga ukaboni chara. Kasanthuro ka kugwiliskika ni milimo yogwiliska umanyi wa kasanthuro pa milimo ya vizirwa, nthe mu uzengi na munkhara.
Vilembamo vyakudanga vya Kasanthuro ka mwaka ako kakuyana na kasanthuro ka lero kakufuma ku Eguputo na Mesopotamiya kufuma vilimika vya m'ma 3000 m'paka 1200 B.C.E. Ivyo ŵakasambira pa makani ya kasanthuro ka samuzi, Ulengiwa wa m'mtambo, na Kasanthuro ka Munkhwala vikanjira na kuwumba Kasanthuro ka Unjeru wa Ulengiwa wa Chigiriki uwo ukachitikanga mu nyengo za mwaka, ndipo mwantheura kukayezgeka mwa ndondomeko kulongosola ivyo vikuchitika mu Ulengiwa wa kukhoma kutolela vyakupangiska vyamuulengiwaso vyakupimika. Mu vyaka vyakwambilira vya vyaka vyapakati pa 400 na 1000 C.E., ŵanthu ŵa ku Europe ŵakatondeka kupulikiska maghanoghano gha Ŵagiriki. Ndipouli, mu nyengo ya Chisilamu, ŵasambizgi Ŵachigiriki ŵa ku Byzantium ŵakalimbikira chomene kuti ŵasungilire vinjeru vya Ŵagiriki. Ŵakafika na mipukutu ya Cigiriki kufuma ku Ufumu wa Byzantium uwo ukambininika mu Nyengo ya Kungweruka.
Kwambira mu 100 C.E. m'paka mu 13 C.E., mabuku gha Chigiriki na visambizgo vya chisopa cha Chiisilamu vikafika mu vyaru vya ku Western Europe. Ivi ndivyo vikapangiska kuti paŵe kusintha kwa sayansi uko kukamba mu ma 1500. Mu nyengo iyi, ŵanthu ŵakamba kusanga vinthu vinyake ivyo vikapambana na ivyo Ŵagiriki ŵakagomezganga. Nthowa ya sayansi yikamba kuŵa yakuzirwa comene pakusambizga ŵanthu. Mu vyaka vya m'ma 1800, sayansi yikamba kuŵa na nkharo ya ŵanthu, ndipo lizgu lakuti "nthanthi" likasintha kuŵa "nthanthi".
Kasanthuro ka mazuŵa ghano yikugaŵika mu vigaŵa vitatu vikuru: Kasanthuro ka Ulengiwa (nga ni Kusanthura Umoyo, Kusanthura visungunu na Kusanthura magobodero), mbwe iyo yiKusanda Charu chakukhoma; Kusanthura kwa ukhaliro gha ŵanthu (nthe Kasanthuro ka chuma, Kasanthuro ka vya Wongo, na Kasanthuro ka vya Umunthu); mbwe agho ghakusanthura ŵanthu na vyaru, kweniso masanthuriro gha kundondomeka (nthe kasanthuro ka vyamahara, kasanthuro ka vya samuzi, na kasanthuro ka fundo zambula kukhoma za kusanthuro ka Chipendeskero-Chilala), ivyo kukusanda Mikorano ya kundondomeka pamoza na malango na ma'akishomu ghagho.. Pali kususkana pala visanthuro vya kundondomeka ni visanthuro nadi, chifukwa yikuthemba pa ukaboni wa vinthu yayi.[1] Kasanthuro kakukhoma ni visandiro ivyo vikukugwilira ntchito vinjeru vya kusanthura pa milimo ya kukhoma, nga ni ku Uzengi na munkhwala.
Umanyi uphya mu kasanthuro ukwiza na kafukufuku kufuma ku ŵakasanthuro aŵo ŵakuŵa na chirato chakumanya vya Charu na khumbo la kunozga masuzgo. Kafukufuku wa kasanthuro wa mazuŵa ghano wakovwira chomene ŵanthu ndipo kanandi wakuchitika na magulu gha ŵasayansi, maboma, na makampani. Ntchito yawo yawovwira kuti paŵe ndondomeko za sayansi izo zikovwira ŵanthu kuti ŵasambire vinthu vya sayansi mwa kuŵika pakwamba vinthu vya makhaliro ghawemi, vya malonda, vya vilwero, vya umoyo, vya boma, na vya chilengiwa.