Samuzi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Samuzi ni sayansi iyo yikulongosora vinthu nga ni manambara, malemba, na unandi. Likugaŵikana mu vigaŵa viŵiri: nthavi ya manambara, alijebra, jiometre, na analisisi. Kweni ŵasayansi ŵose ŵakukolerana yayi pa fundo yakuti Samuzi ni vichi.
Ntchito zinandi za Samuzi zikusazgapo kusanga maunenesko gha vinthu vakukoleka pakuviyimiliska na malembo. Vinthu ivi vikuŵa vyakufumira ku cilengiwa panji vinthu ivyo vikulongosoreka na vinthu vinyake, ivyo vikucemeka kuti axioms. Ukaboni mu Samuzi ukuŵa na nthowa zinandi izo zikugwiliskira nchito vifukwa vyakwambilira nga ni fundo izo zili kulongosoreka kale.
Samuzi zikugwiliskirika nchito mu vigaŵa vinandi nga ni sayansi, susanda vyozenga-zenga, munkhwala, ndalama, na sayansi ya kompyuta. Nangauli ŵakugwiliskira ntchito maukaboni agha pakulondezga vinthu vyaunenesko, kweni unenesko wa masamu ukuyana yayi na ivyo vikuchitika nadi. Vigaŵa vinyake vya masamu, nga ni manambara na chiphunzitso cha maseŵero, vikukolerana chomene na masuzgo agho ghakuchitika nadi ndipo vikuchemeka masamu ghakupangika. Vigaŵa vinyake, ivyo vikuchemeka masamu ghaunenesko, vikupangika kuti ŵanthu ŵamanye makora masamu. Kweni nyengo zinyake vinthu ivi vikugwiliskirika nchito para pajumpha nyengo. Mwaciyelezgero, cipinda ca RSA ico cikugwiliskirika nchito pa kompyuta cikuthemba pa suzgo la masamu ilo Euclid wakasambira mu 300 B.C.E.
Kale, masamu ghakagaŵikanga mu vigaŵa viŵiri, geometry na arithmetic. Kweni mu vyaka vya m'ma 1500 na 1700, ŵanthu ŵakamba kusambira vinthu viphya nga ni algebra na calculus. Kufuma waka pa nyengo iyi, masamu na sayansi vikukolerana pakupanga vinthu viphya. Kuumaliro wa vyaka vya m'ma 1800, pakaŵa suzgo la masamu ilo likawovwira kuti paŵe fundo izo zikovwira kuti munthu waŵe na mahara. Ivi vikawovwira kuti paŵe vigaŵa vinandi vya masamu na kuvigwiliskira ntchito. Mazuŵa ghano, pali vigaŵa vyakujumpha 60 vya masamu.