Unjoni Sovjetika
pajjiż Soċjalista federali fl-Ewropa tal-Lvant u fit-Tramuntana tal-Asja (1922-1991) / From Wikipedia, the free encyclopedia
L-Unjoni Sovjetika, magħrufa uffiċjalment bħala l-Unjoni tar-Repubbliki Soċjalisti Sovjetiċi (URSS), kienet stat soċjalista fit-Tramuntana tal-Ewrasja li eżista mill-1922 sal-1991. Nominalment kienet unjoni federali ta’ diversi Repubbliki Soċjalisti Sovjetiċi (RSS) nazzjonali, iżda fil-prattika l-gvern u l-ekonomija tagħha kienu ċentralizzati ferm sal-aħħar snin tal-eżistenza tagħha. Kienet stat b’partit wieħed li qabel l-1990 kien iggvernat mill-Partit Komunista tal-Unjoni Sovjetika, b’Moska bħala l-belt kapitali tiegħu fl-ikbar repubblika tal-istat, ir-Repubblika Soċjalista Federali Sovjetika (RSFS) Russa. Ċentri urbani maġġuri oħra kienu Leningrad (RSFS Russa), Kiev (RSS Ukrena), Minsk (RSS Belarussa), Tashkent (RSS Użbeka), Almaty (RSS Każaka) u Novosibirsk (RSFS Russa). L-Unjoni Sovjetika kienet l-ikbar pajjiż fid-dinja bħala erja tal-art, b’iktar minn 10,000 kilometri mil-Lvant għall-Punent, bi 11-il żona tal-ħin u iżjed minn 7,200 kilometru mit-Tramuntana għan-Nofsinhar. It-territorju tagħha kien jinkludi l-biċċa l-kbira tal-Ewropa tal-Lvant, partijiet mit-Tramuntana tal-Ewropa u mill-Punent tal-Asja, u l-Asja Ċentrali u t-Tramuntana tal-Asja kollha. Il-ħames bijomi tagħha kienu t-tundra, it-tajga, l-isteppi, id-deżert u l-muntanji. Il-popolazzjoni tagħha, b’tant diversità fi ħdanha, kienet magħrufa uffiċjalment bħala l-poplu Sovjetiku.
L-Unjoni Sovjetika tnisslet fir-Rivoluzzjoni ta’ Ottubru tal-1917 meta l-Bolxeviki, immexxija minn Vladimir Lenin, waqqa’ l-Gvern Proviżorju li preċedentment kien issostitwixxa l-monarkija tal-Imperu Russu. Huma stabbilixxu r- Sovjetika Russa, u bdew gwerra ċivili bejn l-Armata Ħamra tal-Bolxeviki u bosta forzi kontra l-Bolxeviki madwar l-Imperu preċedenti, fosthom l-ikbar fazzjoni kienet il-Gwardja Bajda, li wettqet repressjoni vjolenti ta’ kontra l-Komunisti fil-konfront tal-Bolxeviki u tal-ħaddiema u r-raħħala li appoġġawhom, magħrufa bħala t-Terrur Abjad. L-Armata Ħamra kompliet tespandi u għenet lill-Bolxeviki lokali jiksbu l-poter, bl-istabbiliment ta’ iktar repubbliki Sovjetiċi, u bir-repressjoni tal-oppożituri politiċ u tar-raħħala ribellużi, magħrufa bħala t-Terrur Aħmar. Sal-1922, il-Bolxeviki rnexxielhom ikunu rebbieħa, u ffurmaw l-Unjoni Sovjetika bl-unifikazzjoni tar-repubbliki Russi, Transkawkażiċi, Ukreni u Belarussi. Il-Politika Ekonomika l-Ġdida, li ġiet introdotta minn Lenin, wasslet għal ritorn parzjali għal suq ħieles u għall-proprjetà privata; dan irriżulta f’perjodu ta’ rkupru ekonomiku.
Wara l-mewt ta’ Lenin fl-1924, Joseph Stalin kiseb il-poter. Stalin għakkeż l-oppożizzjoni politika kollha fi ħdan il-Partit Komunista u inawgura ekonomija ta’ kmand.[1] B’riżultat ta’ dan, il-pajjiż għadda minn perjodu ta’ industrijalizzazzjoni rapida u kollettivizzazzjoni sfurzata, li wasslu għal tkabbir ekonomiku sinifikanti, iżda anke għall-ġuħ ikkawżat mill-bniedem fl-1932-1933 u għall-espansjoni tas-sistema tal-Gulag tal-kampijiet tax-xogħol sfurzat li kienet stabbilita oriġinarjament fl-1918. Stalin qanqal ukoll il-paranojja politika u wettaq it-Tisfija l-Kbira sabiex ineħħi l-oppożituri reali u perċepiti tiegħu mill-Partit permezz ta’ arresti tal-massa ta’ mexxejja militari, membri tal-Partit Komunista, u ċittadini ordinarji, li mbagħad kienu jintbagħtu f’kampijiet korrettivi tax-xogħol sfurzat jew kienu jiġu ġġustizzjati.[2]
Fit-23 ta’ Awwissu 1939, wara sforzi li ma rnexxewx biex tiġi ffurmata alleanza kontra l-Faxxiżmu mas-setgħat tal-Punent, is-Sovjetiċi ffirmaw il-ftehim ta’ nonaggressjoni mal-Ġermanja Nażista. Wara l-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, is-Sovjetiċi li formalment kienu newtrali invadew u wettqu l-annessjoni ta’ territorji ta’ diversi stati Ewropej tal-Lvant, fosthom il-Lvant tal-Polonja u l-istati Baltiċi. F’Ġunju 1941 il-Ġermaniżi invadew l-Unjoni Sovjetika, u wittew it-triq għall-ikbar gwerra u għall-iktar gwerra mdemmija fl-istorja. Il-persuni midruba jew maqtula fil-gwerra Sovjetika kienu jammontaw għall-ogħla proporzjon tal-kunflitt u kienu l-prezz qares li kellu jitħallas biex is-Sovjetiċi jirbħu kontra l-forzi tal-Assi f’battalji intensi bħal dik ta’ Stalingrad. Il-forzi Sovjetiċi eventwalment ħatfu lil Berlin u rebħu t-Tieni Gwerra Dinjija fl-Ewropa fid-9 ta’ Mejju 1945. It-territorji mirbuħa mill-Armata Ħamra saru stati satellita tal-Blokk tal-Lvant. Fl-1947 faqqgħet il-Gwerra Bierda bħala riżultat tad-dominanza Sovjetika wara l-gwerra fl-Ewropa tal-Lvant, fejn il-Blokk tal-Lvant issielet kontra l-Blokk tal-Punent li ngħaqad fl-Organizzazzjoni tat-Trattat tal-Atlantiku tat-Tramuntana (NATO) fl-1949.
Wara l-mewt ta’ Stalin fl-1953, perjodu magħruf bħala d-de-Stalinizzazzjoni u t-Tberrid ta’ Khrushchev seħħ taħt it-tmexxija ta’ Nikita Khrushchev. Il-pajjiż żviluppa malajr peress li miljuni ta’ raħħala ġew imċaqilqa fi bliet industrijalizzati. Il-URSS kienet minn ta’ quddiem fit-Tellieqa fl-Ispazju bl-ewwel satellita li qatt ittellgħet fl-ispazju, bl-ewwel titjira fl-ispazju bil-bnedmin abbord u bl-ewwel sonda li qatt niżlet fuq pjaneta oħra, Venere. Fis-snin 70 tas-seklu 20, kien hemm distensjoni qasira fir-relazzjonijiet mal-Istati Uniti, iżda t-tensjonijiet reġgħu skalaw meta l-Unjoni Sovjetika stazzjonat it-truppi fl-Afganistan fl-1979. Il-gwerra xorbot ir-riżorsi ekonomiċi u fl-istess ħin il-militar Amerikan żied l-għajnuna lill-ġellieda Mujahideen.
Fin-nofs tas-snin 80 tas-seklu 20, l-aħħar mexxej Sovjetiku, Mikhail Gorbachev, għamel ħiltu biex ikompli jirriforma u jilliberalizza l-ekonomija permezz tal-politiki tiegħu ta’ glasnost u perestroika. L-għan kien li jippreserva l-Partit Komunista u jneħħi l-istaġnar ekonomiku. Il-Gwerra Bierda ntemmet waqt il-mandat tiegħu u fl-1989, il-pajjiżi tal-Patt ta’ Varsavja fl-Ewropa tal-Lvant waqqgħu r-reġimi Marxisti u Leninisti rispettivi tagħhom. B’mod partikolari, l-indeċiżjoni rigward it-teħid ta’ azzjoni tal-mexxejja tal-Ewropa tal-Lvant wara l-Picnic Pan-Ewropew ikkawża l-waqgħa tal-Purtiera tal-Ħadid, li kissret l-unità Komunista li qabel kienet tant qawwija. Dan wassal biex bdew ifeġġu movimenti nazzjonalisti u separatisti b’saħħithom anke fil-URSS. L-awtoritajiet ċentrali taw bidu għal referendum — li ġie bokjottjat mir-repubbliki Baltiċi, mill-Armenja, mill-Georgia, u mill-Moldova — li rriżulta fil-maġġoranza taċ-ċittadini li pparteċipaw ivvutaw favur iż-żamma tal-Unjoni bħala federazzjoni mġedda. F’Awwissu 1991, kien hemm tentattiv ta’ kolp ta’ stat mill-iktar partitarji akkaniti tal-Partit Komunista. Madankollu, dan falla, permezz tar-rwol ta’ profil għoli li kellu il-President Russu Boris Yeltsin, u dan wassal għall-projbizzjoni tal-Partit Komunista. Fil-25 ta’ Diċembru 1991, Gorbachev irriżenja u t-tnax-il repubblika kostitwenti li kien għad fadal fl-Unjoni Sovjetika saru stati indipendenti. Il-Federazzjoni Russa (li qabel kienet l-SFSR Russa) ħadet f’idejha d-drittijiet u l-obbligi tal-Unjoni Sovjetika u hija rikonoxxuta bħala l-personalità ġuridika kontinwa tagħha.
Il-URSS ipproduċiet bosta kisbiet u innovazzjonijiet soċjali u teknoloġiċi sinifikanti fis-seklu 20. Il-pajjiż kellu t-tieni l-ikbar ekonomija fid-dinja u kellu l-ikbar militar fid-dinja.[3][4][5] Il-URSS kienet rikonoxxuta bħala waħda mill-ħames stati li kellhom armi nukleari. Kienet membru permanenti fundatur tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti kif ukoll membru tal-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (OSKE), tal-Federazzjoni Dinjija tat-Trade Unions (WFTU) u l-membru ewlieni tal-Kunsill għall-Assistenza Ekonomika Reċiproka u l-Patt ta’ Varsavja.
Qabel ix-xoljiment tagħha, il-URSS kienet żammet l-istatus tagħha bħala waħda miż-żewġ superpotenzi tad-dinja għal erba’ deċennji wara t-Tieni Gwerra Dinjija. Dik li xi kultant tissejjaħ “l-Imperu Sovjetiku” eżerċitat l-eġemonija tagħha fl-Ewropa tal-Lvant u fid-dinja b’qawwa militari u ekonomika, kunflitti bi prokura u influwenza fil-pajjiżi fil-fażi ta’ żvilupp, u finanzjament tar-riċerka xjentifika, speċjalment fit-teknoloġija spazjali u fl-armi.[6][7]