Svalbarði
norskur eyjaklasi í Norður-Íshafi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Svalbarði (norska: Svalbard) er eyjaklasi í Norður-Íshafi, um það bil miðja vegu milli meginlands Evrópu og Norðurpólsins. Eyjarnar eru milli 74. og 81. breiddargráðu norður og 10. til 35. lengdargráðu austur. Spitsbergen er stærsta eyjan, en þar á eftir koma Norðausturlandið og Edge-eyja. Stærsta byggðin á eyjunum er Longyearbyen.[1]
Svalbard | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Kongesangen | |
Höfuðborg | Longyearbyen |
Opinbert tungumál | norska |
Stjórnarfar | Noregsstjórn |
Konungur | Haraldur 5. |
Sýslumaður | Lars Fause |
Landsvæði í Noregi | |
• Svalbarðasamningurinn | 9. febrúar 1920 |
• Svalbarðalögin | 17. júlí 1925 |
Flatarmál • Samtals |
61.022 km² |
Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
2.939 0,04/km² |
Gjaldmiðill | norsk króna (NOK) |
Tímabelti | UTC+1 (+2 á sumrin) |
Þjóðarlén | .no |
Landsnúmer | +47 |
Eyjarnar voru fyrst notaðar sem veiðistöð af hvalveiðimönnum sem sigldu langt norður í höf á 17. og 18. öld, en sem yfirgáfu þær síðar. Kolanám hófst þar í upphafi 20. aldar og nokkrar varanlegar byggðir voru stofnaðar. Svalbarðasamningurinn frá 1920 kveður á um yfirráð Noregs yfir eyjunum og með Svalbarðalögunum 1925 lýstu Norðmenn Svalbarða hluta af norska konungsríkinu. Svalbarði var gerður að fríverslunarsvæði og herlausu svæði. Norska fyrirtækið Store Norske Spitsbergen Kulkompani og rússneska fyrirtækið Arktikugol eru einu námafyrirtækin sem enn starfa á eyjunum, en rannsóknarstarfsemi og ferðaþjónusta hafa í seinni tíð orðið mikilvægari. Háskólamiðstöðin á Svalbarða (UNIS) og Fræbankinn á Svalbarða leika lykilhlutverk í efnahagslífi eyjanna. Fyrir utan Longyearbyen eru helstu byggðir á eyjunum rússneski námabærinn Barentsburg, rannsóknarstöðin Ny-Ålesund og námabærinn Sveagruva. Aðrar byggðir eru norðar en eina fólkið sem þar býr eru hópar vísindamanna sem dvelja þar tímabundið. Engir vegir liggja milli byggðanna. Snjósleðar, flugvélar og bátar eru helstu samgöngutækin. Svalbarðaflugvöllur í Longyearbyen er aðalsamgöngumiðstöð eyjanna.[2]
Um 60% af eyjunum eru þakin jöklum og þar eru mörg fjöll og firðir. Þar ríkir íshafsloftslag þótt hitastig sé mun hærra en annars staðar á sömu breiddargráðum. Flóra Svalbarða nýtir sér miðnætursólina til að bæta upp fyrir skammdegið á veturnar. Margar tegundir sjófugla verpa á Svalbarða og þar er að finna tófu, hreindýr og ísbirni, auk sjávarspendýra. Á Svalbarða eru sjö þjóðgarðar og 22 friðlönd sem ná yfir 2/3 hluta af landi eyjanna.[3]
Noregur fer með yfirráð á Svalbarða samkvæmt Svalbarðasamningnum frá 1920, en eyjarnar eru ekki stjórnsýslulegur hluti Noregs og falla ekki undir neitt norskt fylki. Þess í stað fer ríkisstjórn Noregs með stjórn eyjanna beint í gegnum skipaðan sýslumann. Svalbarði er utan við Schengen-svæðið, Evrópska efnahagssvæðið og Norræna vegabréfasambandið. Svalbarði og Jan Mayen eiga saman ISO 3166-1-landakóðann SJ þótt stjórn þeirra sé alveg aðskilin. Í Svalbarðasamningnum er kveðið á um að allir aðilar (nú yfir 40 talsins) skuli hafa rétt til að nýta auðlindir Svalbarða og að allar eyjarnar skuli vera herlaust svæði. Nú á dögum eru það eingöngu Rússar sem nýta sér þetta ákvæði og stunda kolanám á Svalbarða. Einnig hafa íslensk stjórnvöld vísað í þetta ákvæði varðandi fiskveiðar íslenskra skipa í grennd við Svalbarða. Svalbarði er nyrsta svæði í heimi þar sem er föst búseta.