Սեֆյան Պարսկաստան
From Wikipedia, the free encyclopedia
Սեֆյան պետություն (պարս.՝ دولتْ صفویۀ` դոուլաթ է սաֆավիե), միջնադարյան պետություն Իրանում և նրան հարող տարածքներում 1501-1722 թվականներին։ Հիմնադրել է Իսմայիլ I-ը 1501 թվականին։ Երկիրը կառավարել է Սեֆյանների թագավորական տոհմը[1]։ Տարածքը կազմել է առավելագույնը 3.450.000 քառ. կմ՝ Իսմայիլ I շահի օրոք (1501-1524)։
| ||||
| ||||
Քարտեզ | ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Մայրաքաղաք | ||||
Մակերես | 3.450.000 կմ2 | |||
Լեզու | պարսկերեն, քրդերեն, թուրքերեն | |||
Ազգություն | պարսիկներ, ազարիներ, քրդեր, աֆղաններ, հայեր | |||
Կրոն | Շիա իսլամ | |||
Արժույթ | դինար, շահի, աբբասի | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Միապետություն | |||
Դինաստիա | Սեֆյաններ | |||
Պետության գլուխ | Շահ | |||
Կառավարիչ | Վեզիր | |||
Պատմություն | ||||
- Միջագետքի և Իրանի գրավում | 1500-1502 | |||
- Աֆղանստանի և Միջին Ասիայի գրավում | 1502-1510 | |||
- Թուրք-պարսկական պատերազմ | 1532-1555 | |||
- Թուրք-պարսկական պատերազմ | 1623-1639 | |||
- Սպահանի գրավում | 1722 |
Առաջին շրջանում մայրաքաղաքն էր Թավրիզը (1501-1555), ապա՝ Ղազվինը (1555-1598)։ 1598 թվականից շահ Աբբաս I Սեֆին մայրաքաղաքը տեղափոխում է իրանական մշակութային, քաղաքական ու տնտեսական կենտրոն Սպահան։ Հզորության շրջանում, երբ անկում էին ապրում Ակկոյունլուների տերությունը և Լենկթեմուրի կայսրությունը, ներառել է բազմաթիվ հարևան և հեռավոր երկրներ։ Ոսկեդարի շրջանում այն ներառում էր Իրանական լեռնաշխարհն ու Միջագետքի դաշտավայրը, Միջին Ասիայի հարավն ու Աֆղանստանը, Կովկասյան լեռները և Հայկական լեռնաշխարհը՝ տարածվելով Հինդուստան և Փոքր Ասիա թերակղզիների միջև։
17-րդ դարի վերջից Իրանը սկսում է թուլանալ. նրա տարածքում առաջացած բազմաթիվ կուսակալությունները, ղեկավարվելով թյուրքալեզու առաջնորդների կողմից, հաճախ սատարում էին Օսմանյան կայսրությանը։ Սեֆյան պետությունը խիստ թուլանում է գոյության իր գրեթե ամբողջ ընթացքում թուրք-պարսկական պատերազմների հետևանքով. 1722 թվականին, երբ սկսվել էին գահակալական կռիվներ, աֆղանական զորահրամանատար Միր Մահմուդը գրավում է մայրաքաղաք Սպահանը։
Սեֆյան պետությունը իսլամական Արևելքի շիադավան հզորագույն թագավորությունն էր, որը հանդիսանում էր պարսիկների՝ դարեր առաջ կորսված պետականության՝ Սասանյան Պարսկաստանի (226-642) իրավահաջորդը։ Թեև փաստացի ղեկավարվում էր թյուրքալեզու ղզլբաշների կողմից, սակայն մշակութային, տնտեսական և քաղաքական վերնախավի տեսանկյունից իրանական պետություն էր։ Իշխող արքայատոհմը, ընդունելով Սասանյանների «շահնշահ» տիտղոսը, աստիճանաբար կորցնում է քրդական արմատները՝ դառնալով պարսիկ ժողովրդի մի մասը։