فهرست رئیسجمهورهای ایران
فهرست / From Wikipedia, the free encyclopedia
هشت تن در طول ۱۳ دوره رئیسجمهور ایران بودهاند. این مقام پس از سقوط حکومت شاهنشاهی پهلوی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و بنیانگذاری نظام جمهوری اسلامی در ایران بهوجود آمد و از ۱۳ آذر ۱۳۵۸ با تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شکل قانونی به خود گرفت. رئیسجمهور از بین نامزدهای ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان گزینش (تأیید یا ردّ صلاحیت) شده[1] و راه یافتگان به مرحله بعدی برای یک دورهٔ چهار ساله توسط رأی مستقیم اکثریت مطلق مردم ایران برگزیده میشود و انتخاب مجدّد او تنها برای یک دورهٔ پیاپی دیگر امکانپذیر است.
بنا بر قانون اساسی، رئیسجمهوری ایران پس از رهبری دومین مقام سیاسی بلندپایهٔ کشور است و هیئت دولت و قوّهٔ مجریه (یکی از قوای سهگانهٔ ایران) تحت امر او قرار دارد. البته تا قبل از بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، مطابق اصل ۱۳۴ ریاست هیئت دولت با مقام نخستوزیر بود؛ بنابراین سه رئیسجمهور اوّل ایران (سید ابوالحسن بنیصدر، محمدعلی رجایی، سید علی خامنهای) رئیس کابینه محسوب نمیشدند. رئیسجمهور همچنین به عنوان مجری قانون اساسی، رئیس شورای عالی امنیت ملی و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز فعّالیّت میکند. تنها نخستین رئیسجمهور ایران (سید ابوالحسن بنیصدر) مقام فرماندهی کل نیروهای مسلّح را برعهده داشته است و پس از عزل و رد صلاحیت این وظیفه به رهبری سپرده شد، مابقی رؤسای جمهور حائز این مقام نبودهاند.
در صورتی که رئیسجمهور به دلایلی مانند مرگ، عزل، استعفا، غیبت یا بیماری توانایی انجام مسئولیّتهای قانونی خود را نداشته باشد، معاوناوّل رئیسجمهور با موافقت رهبری وظایف او را موقتاً برعهده میگیرد و باید ظرف مدت ۵۰ روز شرایط انتخاب رئیسجمهور بعدی را از طریق انتخابات پیش از موعد فراهم نماید. تا پیش از بازنگری قانون اساسی (۱۳۶۸)، مسئولیّت جانشینی رئیسجمهور بر عهدهٔ شورای موقّت ریاست جمهوری بوده است.
سید ابوالحسن بنیصدر، نخستین متصدّی این سمت بود که از ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ با تنفیذ حکم خود رسماً کارش را آغاز کرد. او تنها رئیسجمهوری بوده است که به دلیل عدم کفایت سیاسی توسط مجلس شورای اسلامی برکنار شده است. محمدعلی رجایی و سیدابراهیم رئیسی تنها رئیسجمهور هایی بوده اند که در حین خدمت ترور شده است. پس از هر سه این مقاطع که رؤسای جمهور دوره کاری خود را به پایان نبردند، شورای موقّت وظایف آنها را تا انتخاب رئیسجمهور بعدی برعهده گرفت. سید علی خامنهای نیز پس از انتخاب به عنوان رهبری توسط مجلس خبرگان رهبری، دورهٔ ریاستجمهوری خود را پیش از پایان آن واگذار کرد.
چهار رئیسجمهوری بعدی ایران، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، محمود احمدینژاد و حسن روحانی هر کدام دو دورهٔ پیاپی برای این سمت انتخاب شدند. سید ابراهیم رئیسی با پیروزی در سیزدهمین دوره به عنوان هشتمین رئیسجمهور ایران انتخاب شد. اما او در یک سانحه هوایی در 30 اردیبهشت 1403 کشته شد و هم اکنون یک شورای موقت به ریاست معاون اول او محمد مخبر وظایف ریاست جمهوری را تا انتخاب رییس جمهور جدید برعهده دارد.