شیبانیان
دودمان ترکتبار در آسیای میانه / From Wikipedia, the free encyclopedia
دودمان شیبانیان یا بهطور دقیقتر ابوالخیریها-شیبانیها[1] یک دودمان ایرانی شده[2] از ترکها و مغولها[3] در آسیای میانه بودند، که در قرن پانزدهم میلادی بر بیشتر سرزمین قزاقستان امروزی، ازبکستان و بخشهایی از جنوب روسیه (از جمله سیبری) حکومت میکردند.[4] نسب آنها به شیبان، پنجمین پسر جوجی، فرزند ارشد چنگیز خان میرسید.[5] تا اواسط قرن چهاردهم میلادی، آنها به حکومت فرزندان باتوخان، آردا خان و اوزبیک خان (برادران شیبان) اذعان داشتند. شیبانیها، در ابتدا اردوی خاکستری، در جنوب شرقی اورال را رهبری میکردند (در گذشته به نام اوزبیگ شناخته میشد، امروزه آن را با نام ازبک میشناسند) و در سال ۶۶۰ ه.ش به اسلام گرویدند.
شیبانیان
Shayboniylar | |
---|---|
شیبانیان در سال ۱۵۰۰ میلادی تحت فرمانروایی محمد شیبک خان | |
محمد شیبانی | |
کشور | خانات ازبک خانات بخارا |
خاستگاه | اردوی زرین |
بنیان گذار | ابوالخیر خان (۱۴۶۸ - ۱۴۲۸) |
آخرین فرمانروا | پیر محمد خان دوم (۱۵۹۹ - ۱۵۹۸) |
لقب(ها) | خان |
دین(ها) | اسلام سنی، حنفی |
تاسیس انحلال | ۱۴۲۸ ۱۵۹۹ |
در دوران ابوالخیر خان (که شیبانیها را از ۸۰۶ ه.ش تا ۸۴۶ ه.ش رهبری کرد)، او شروع به متحد کردن قبایل ناهمگون ازبک، ساکن در اطراف تیومن و رود تورا و سپس به منطقه سیر دریا کرد. نوه او شیبک خان (حکومت ۸۸۸ ه.ش -۸۷۸ ه.ش) نام خاندان را به شیبانی تغییر داد، سمرقند، هرات،[5] بلخ[5] و بخارا[5] را فتح کرد و بدین ترتیب به کار دودمان تیموری پایان داد و دودمان شیبانی را تأسیس کرد.[6] فرزندان او از سال ۸۸۳ ه.ش تا ۹۷۶ ه.ش بر خانات بخارا و از ۸۸۹ ه.ش تا ۱۰۷۳ ه.ش بر خانات خیوه حکومت کردند.
ایالت دیگری که شیبانیان بر آن حکومت میکردند، خانات سیبیر بود که در سال ۹۴۱ ه.ش آن را تصرف کردند. آخرین خان آن، کوچوم، توسط روسها در سال ۹۷۶ ه.ش خلع شد. او به بخارا گریخت، اما پسران و نوههایش توسط تزار به مسکو برده شدند. در آنجا نام خانوادگی خود را Sibirsky تغییر دادند.[7]