ترکیه
کشوری در غرب قارهٔ آسیا و جنوب شرقی قارهٔ اروپا / From Wikipedia, the free encyclopedia
تُرکیه (ترکی استانبولی: Türkiye [ˈtyɾcije])، با نام رسمی جمهوری ترکیه (ترکی استانبولی: Türkiye Cumhuriyeti [ˈtyɾcije dʒumˈhu:ɾijeti] ( شنیدن))، یک کشور فراقارهای است که بخش عمدهٔ آن در آناتولی در غرب آسیا قرار دارد و بخش کوچکی از آن در بالکان در اروپای جنوب شرقی واقع شدهاست. ترکیه از شمال با دریای سیاه، از شمال شرقی با گرجستان، از شرق با ارمنستان، جمهوری آذربایجان، و ایران، از جنوب شرقی با عراق، از جنوب با سوریه و دریای مدیترانه، از غرب با دریای اژه، و از شمال غربی با یونان و بلغارستان مرز مشترک دارد، در حالی که قبرس در سواحل جنوبی این کشور واقع شدهاست. ترکها اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل میدهند و کردها بزرگترین اقلیت قومی این کشور محسوب میشوند.[4][12][13][14][15][16][17] آنکارا پایتخت سیاسی و دومین شهر بزرگ ترکیه است، در حالی که استانبول بزرگترین شهر و مرکز مالی آن است.
جمهوری تُرکیه | |
---|---|
پایتخت | آنکارا ۳۹° شمالی ۳۵° شرقی |
بزرگترین شهر | استانبول ۴۱°۱′ شمالی ۲۸°۵۷′ شرقی |
زبان(های) رسمی | ترکی[1][2] |
زبانهای گفتاری[3] |
|
دیگر زبانها | |
گروههای قومی
(۲۰۱۶)[4] | |
دین(ها) |
|
نام(های) اهلیت |
|
حکومت | جمهوری ریاستی متمرکز مبتنی بر قانون اساسی |
رجب طیب اردوغان | |
جودت ییلماز | |
• رئیس مجلس | نعمان کورتولموش |
قوه مقننه | مجلس ملی کبیر |
تأسیس | |
ح. ۱۲۹۹ | |
۱۹ مه ۱۹۱۹ | |
۲۳ آوریل ۱۹۲۰ | |
۲۴ ژوئیه ۱۹۲۳ | |
۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ | |
۹ نوامبر ۱۹۸۲[5] | |
مساحت | |
• کل | ۷۸۳٬۳۵۶ کیلومتر مربع (۳۰۲٬۴۵۵ مایل مربع) (۳۶مین) |
• آبها (٪) | ۲٫۰۳ (بر پایهٔ ۲۰۱۵)[6] |
جمعیت | |
• برآورد سال ۲۰۲۲ | ۸۴٬۶۸۰٬۲۷۳[7] (۱۸مین) |
• تراکم | ۱۱۰[8] بر کیلومتر مربع (۲۸۴٫۹ بر مایل مربع) (۱۰۷مین) |
تولید ناخالص داخلی (GDP) برابری قدرت خرید (PPP) | برآورد ۲۰۲۲ |
• کل | ۳٫۳۲ تریلیون دلار[9] (۱۱مین) |
• سرانه | ۳۸٬۷۵۹ دلار[9] (۴۶مین) |
تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی) | برآورد ۲۰۲۲ |
• کل | ۸۵۳ میلیارد دلار[9] (۲۰مین) |
• سرانه | ۹٬۹۶۱ دلار[9] (۷۹مین) |
شاخص جینی (۲۰۱۹) | ۴۱٫۹[10] |
شاخص توسعه انسانی (۲۰۲۱) | ۰٫۸۳۸[11] ۴۸مین |
واحد پول | لیره ترک (₺) (TRY) |
منطقه زمانی | یوتیسی+۳ (TRT) |
گاهشماری | dd.mm.yyyy (CE) |
جهت رانندگی | راست |
پیششماره تلفنی | +۹۰ |
کد ایزو ۳۱۶۶ | TR |
دامنه سطحبالا | .tr |
ترکیهٔ امروزی یکی از اولین مناطق مسکون جهان است و مکانهای مهم دوران نوسنگی مانند گوبکلیتپه و تمدنهای باستانی از جمله حتیان، هیتیها، آناتولیاییهای باستان، یونانیان میسنی، ایرانیان و دیگران در آن سکنی گزیده بودند.[18][19][20][21]
پس از فتوحات اسکندر مقدونی که عصر هلنیستی آغاز شد، بیشتر مناطق باستانی در ترکیهٔ امروزی از نظر فرهنگی هلنیستی بود که در دوران بیزانس نیز ادامه یافت.[19][22] ترکان سلجوقی در سدهٔ یازدهم فتوحات و مهاجرتشان به ترکیهٔ امروزی را آغاز کردند و حکومت سلجوقیان روم را تشکیل دادند که تا زمان حملهٔ مغول در سال ۱۲۴۳ بر آناتولی حکومت میکردند.[23] در اواخر سدهٔ سیزدهم، عثمانیها مقامات سلطنتی را متحد کرده و بالکان را فتح کردند و ترکسازی آناتولی در طول امپراتوری عثمانی افزایش یافت. پس از فتح قسطنطنیه (استانبول) در سال ۱۴۵۳ توسط محمد دوم، توسعهٔ عثمانی در دوران سلیم یکم ادامه یافت. در زمان سلطنت سلیمان یکم، امپراتوری عثمانی تبدیل به یک قدرت جهانی شد.[18][24][25] از اواخر سدهٔ هجدهم به بعد، قدرت امپراتوری با از دست دادن تدریجی مناطق آن کاهش یافت.[26] محمود دوم دورهٔ مدرنسازی را در اوایل سدهٔ نوزدهم آغاز کرد.[27] انقلاب ترکان جوان در سال ۱۹۰۸ اقتدار سلطان را محدود کرد و بازگرداندن مجلس عثمانی پس از یک تعلیق ۳۰ ساله، امپراتوری را وارد دوران جدیدی کرد که احزاب مختلفی در آن فعال بودند.[28][29] کودتای ۱۹۱۳ کشور را تحت کنترل سه پاشا قرار داد، که باعث شد در سال ۱۹۱۴ امپراتوری به نفع قدرتهای مرکز وارد جنگ جهانی اول شود. در طول جنگ، دولت عثمانی نسلکشیهایی را علیه ارمنیها، یونانیها، و آشوریها مرتکب شد.[30] پس از شکست در جنگ، امپراتوری عثمانی تجزیه شد.[31]
جنگ استقلال ترکیه علیه نیروهای متفقین منجر به الغای سلطنت در ۱ نوامبر ۱۹۲۲، امضای پیمان لوزان (که جایگزین معاهده سور شد) در ۲۴ ژوئیهٔ ۱۹۲۳، و اعلام جمهوری در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ شد. با اصلاحاتی که توسط مصطفی کمال آتاترک اولین رئیسجمهور کشور آغاز گردید، ترکیه به یک جمهوری سکولار، واحد و پارلمانی تبدیل شد. ترکیه نقش برجستهای در جنگ کُره داشت و در سال ۱۹۵۲ به ناتو پیوست. این کشور در نیمهٔ دوم سدهٔ بیستم چندین کودتای نظامی را تجربه کرد. اقتصاد در دههٔ ۱۹۸۰ آزاد گردید و منجر به رشد اقتصادی قویتر و ثبات سیاسی شد. جمهوری پارلمانی به واسطهٔ همهپرسی سال ۲۰۱۷ با یک نظام ریاستی جایگزین شد.
ترکیه یک قدرت منطقهای و یک کشور تازه صنعتیشده،[32] با موقعیت استراتژیک ژئوپلیتیکی است.[33] اقتصاد ترکیه که در میان اقتصادهای نوظهور و پیشرو در رشد طبقهبندی میشود، بیستمین اقتصاد بزرگ جهان است و دوازدهمین اقتصاد بزرگ براساس برابری قدرت خرید محسوب میشود. ترکیه علاوه بر عضویت در ناتو، عضو سازمان ملل متحد، صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی و یکی از اعضای مؤسس سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی، سازمان امنیت و همکاری اروپا، سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه، سازمان همکاری اسلامی، سازمان دولتهای ترک و گروه ۲۰ است. ترکیه یکی از اعضای اولیهٔ شورای اروپا در سال ۱۹۵۰ است، و در سال ۱۹۶۳ نیز به عضو وابستهٔ اتحادیهٔ اقتصادی اروپا تبدیل شد، و در سال ۱۹۹۵ به اتحادیهٔ گمرکی اتحادیهٔ اروپا پیوست و مذاکرات الحاق را با اتحادیهٔ اروپا در سال ۲۰۰۵ آغاز کرد. ترکیه دارای یک میراث فرهنگی غنی است که بر اساس قرنها تاریخ و نفوذ مردمان مختلفی که در طول چندین هزار سال در قلمرو آن ساکن بودهاند، شکل گرفتهاست. این کشور خانهٔ ۱۹ سایت میراث جهانی یونسکو است و یکی از پربازدیدترین کشورهای جهان محسوب میشود.