Импери Мали
From Wikipedia, the free encyclopedia
Мали́ (Манден Куруфаба; мандинго: Nyeni; Ӏаьр. مالي Mālī) — Къилбаседа-малхбузен Африкера пачхьалкхан кхоллам (Малхбузен Суданан регионехь), къилбехьа гӀум-арел Сахьара, лаьттина XIII—XV бӀешо бӀешерашкахь. Ламастаца импери олу (кхечу африкин имперех санна). Кхоллайелла хьалха импери Ганех дозуш хиллачу малинке къоман йьухьиг йолуш. Бусалба бакъо тӀеэцна (лаххара а, лакхенаша).
Историн пачхьалкх | |||
Импери Мали | |||
---|---|---|---|
Манде | |||
|
|||
1230 — 1545
|
|||
Коьрта гӀала | Кангаба[d] | ||
Мотт (меттанаш) | манинка, мандинка, фула | ||
Официалан мотт | манде меттанаш[d] | ||
Ахча | деши, йоьза, туьха | ||
Майда | 1 100 000 км² (1380 шо)[1][2] | ||
Бахархой | 20 000 000 (XV бӀешо)[3] | ||
Урхаллин тайпа | монархи | ||
Истори | |||
• 1230 шарахь гергга | Кхоллар | ||
• 1610 шо гергга | пачхьалкх йекъна мансын кӀенташна Махьмуда Кейтин IV | ||
• 1670 шо | Нианин талораш дина, йагийна Бамбарин эскаро | ||
Медиафайлаш Викилармехь |
Лакхара урхалча вара манса. Мансин долара эскар лаьттара хиллачу лайшах[4].
Импери кхоьллинарг лору Сундьята Кейта, цуо 1240 шарахь дӀалаьцна Ганин коьрта шахьар Кумби-Сале, ткъа цунна Ӏедалан бухара мохк баьржина Атлантикин Ӏапказ тӀера Чад Ӏам тӀекхаччалц. Уггаре къегина Муса I, хьалха тӀеэцнарг титул манса, цуьнан ваша Сулейман волуш. Оцу муьрехь пачхьалкхаш Текрур, Сонгай, кхин а тайпанаш Сахьарин кхерстачеран вассалан бозуш бара Малин урхалчех[4].
Империн бахархой лаьттара коьртаниг маьрша ахархойх-йукъархойх а, кхерстачарех-даьхнийлелорхойх а[4]. Берриг Малин бахархойн барам XV бӀешарахь маххадабора 40-50 млн стаг[5].
ЛаьттанйуккъерахӀордан базара деши латториг Мали йара, буту эрз а, буре а бахьанехь. Экономикин ладаме йара къепалан махлелор, иза чекйолура гӀаланашкахула Томбукту, Дженне, Гао[4].
Гуттаренна долу вовшашца долу тӀемаш гӀелйора импери, жамӀехь иза XV бӀешарахь йозуш йара имперех Сонгай, XVII бӀешарахь дайира шен дерриг аьча санна мехкаш, 1885 шарахь тӀетуьйхира французийн бахамашна[4].