Osmanlı–Məmlük müharibəsi (1516–1517)
Osmanlı imperiyası ilə Məmlük sultanlığı arasındakı ikinci müharibə / From Wikipedia, the free encyclopedia
Osmanlı-məmlük müharibəsi (1516–1517) (ərəb. حرب المملوكي العثماني, türk. Osmanlı – Memlük Savaşı (1516–17)) — Osmanlı imperiyası ilə Məmlük sultanlığı arasındakı ikinci müharibə. Osmanlılarla Məmlüklər arasındakı qarşıdurmaya, hər iki dövlətin iddia etdiyi Kiçik Asiyadakı mübahisəli ərazilər səbəb oldu. Həmçinin hər iki tərəfin Hindistandan və Uzaq Şərqdən gələn ticarət yoluna nəzarəti ələ keçirmək üstündə də maraqları toqquşurdu. Şərti olaraq Ədviyyat yolu adlanan ticarət yolunun üzərində Qırmızı dəniz və Ərəbistan dənizi limanları və Aralıq dənizinin şərq sahillərinin limanları kimi strateji məntəqələr daxil idi. Bütün bu strateji məntəqələrə məmlüklər nəzarət edirdilər. Osmanlı dövləti böyük gəlir verən bu ticarət yolunu da ələ keçirməyə çalışırdı.
Osmanlı-məmlük müharibəsi (1516-1517) | |||
---|---|---|---|
Osmanlı-Misir müharibələri | |||
| |||
Tarix | 1516-1517 | ||
Yeri | Kiçik Asiya, Levant, Misir | ||
Nəticəsi | Məmlük sultanlığının varlığına son qoyuldu | ||
Ərazi dəyişikliyi | Misir, Levant, Hicaz və Qırmızı dəniz sahilləri Osmanlı imperiyasına tabe edildi | ||
Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
Komandan(lar) | |||
|
|||
Ümumi itkilər | |||
|
|||
İlk Osmanlı-məmlük müharibəsi 1491-ci ildə Məmlük Sultanlığının faktiki qələbəsi sona çatdı. Lakin müharibənin strateji nəticəsi tamam fərqli oldu. Müharibə Yaxın Şərqdə təsir dairələrinin bölünməsi və status-kvo ilə yekunlaşdı. Sülh müqaviləsi imzalansa belə, hər iki dövlət bölgədəki təsir dairələrini davam etdirməkdə israrlı idilər. Bu səbəbdən Osmanlı-Məmlük siyasi münaqişəsinin davamı gözlənilirdi. Təsir dairələrinin bölüşdürülməsinə baxmayaraq, Kiçik Asiyada olan həm Ramazanoğulları bəyliyi, həm də Dulqədiroğulları bəyliyinin hökmdarları hər iki tərəfdən davamlı təzyiq altında idilər.[1] XVI əsrin əvvəllərində bölgə üzərində nəzarəti ələ almağa çalışan üçüncü bir qüvvədə peyda oldu — Səfəvi şahı I İsmayıl.
Çaldıran döyüşü ilə şərqdəki ən güclü rəqibini məğlub edən Sultan Səlimin şərqi və cənub-şərqi Anadolunu zəbt etmək istəyi, həmin bölgədəki mühüm şəhərlərə sahib olan Məmlük sultanı Qansu Qavrini narahat etməyə başlamışdı. II Bəyazid dönəmində baş tutan toqquşmalar, Dulqədiroğulları bəyliyi məsələsi və Hicaz bölgəsinin idarəsi uğrunda gedən mübarizə iki dövlət arasındakı münasibətləri daha da gərginləşdirdi.[2][3] Bölgəni nəzarətə almağa çalışan Osmanlı Sultanı I Səlim Dulqədiroğulları bəyliyini tutduqdan sonra Məmlük dövlətinə qarşı müharibəyə başladı. O, bu müharibəni müqəddəs müharibə adlandırdı. Əsasən soyuq silahlara mailk və top ilə tüfəngdən istifadəni şəxsi qürrurlarına sığışdırmayan məmlüklər müasir silahlara qarşı gücsüz oldular. Məmlüklər arası daxili ixtilaflar və xəyanət onların məğlubiyyətinə səbəb oldu. Mərcidabık, Beysan, Ridaniyə və Qahirə döyüşlərində məğlub olan məmlüklər osmanlılara müharibəni uduzdular.
Müharibənin sonu olaraq Misirdə 350 il, Suriya, Fələstin, Livanda 400 il davam edən Osmanlı ağalığı davam etdi.
Müharibənin nəticəsi olaraq isə Məmlük sultanlığının süqutu və torpaqlarının Osmanlı imperiyasına birləşdirilməsi ilə bitdi. Misir Osmanlı dövlətinin əsas vilayətlərindən biri oldu. Osmanlı imperiyasının xəzinəsinin böyük hissəsi Misirdən gələn gəlirlər hesabına formalaşırdı. Həmçinin, Misir Osmanlının Afrika qitəsi, Qırmızı dəniz və Hind okeanının şərq sahillərinə nəzarət etməsi üçün əsas dayaq nöqtəsinə çevrildi. 1798-ci ilə qədər Misir Fransanın Misirə hücumuna qədər Osmanlı imperiyasının tam nəzarəti altında qaldı. Bu yürüşdən qısa müddət sonra Misir faktiki daxili müstəqillik əldə etdi. 1867-ci ildən yaradılan Misir xidivliyi faktiki müstəqil dövlət sayılırdı. 1882-ci ildə baş vermiş İngilis-Misir xidivliyi müharibəsi ilə Misir təmamilə Osmanlı dövlətinin nəzarətindən çıxaraq, Britaniya imperiyasının təsir dairəsinə daxil oldu.
Hicazın ələ keçirilməsi ilə Osmanlı sultanları iki müqəddəs məkanın Məkkə və Mədinənin də sahibinə çevrildilər. Bu iki şəhərin sahibi olan Osmanlı sultanları xəlifə titulunu qəbul etdilər və 1923-cü ilə qədər Türkiyə Cümhuriyyəti qurulana qədər bu titulu daşıdılar.
Misir bəylərbəyi əvvəlcə I Səlimin Xeyr bəylə əvəz etdiyi Devşirmə Yunus Paşa təyin edildi. Lakin sonra Yunus Paşa rüşvətxorluqda günahlandırıldı və Misir-Suriya sərhədində edam edildi.
Bağdad şəhəri Hülakü xan tərəfindən tutulduqdan sonra İslam xəlifələri sayılan Abbasilər sülaləsi nümayəndələri məmlüklərin yanında sığınacaq tapmışdılar. İslam dünyasının xəlifələrinin sonuncusu III Xəlifə Əl-Mütəvəkkil Misirdə ələ keçirildikdən sonra İstanbula gətirildi. Burada o, əvvəlcə I Səlimin şəxsi məhbusu oldu. Lakin bundan sonra Xəlifə vəzifəsini I Səlimin varisi Qanuni I Süleymana verdi. Beləliklə ali hakimiyyətlə yanaşı dini hakimiyyət də Osmanlı sultanlarına keçdi.