Turk lirasi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Turk lirasi (TL belgisi:₺;kod:TRY) — Turkiya Respublikasi va Shimoliy Kipr Turk Respublikasida, norasmiy ravishda Suriya Muvaqqat hukumati va Suriya ozodlik hukumati tomonidan nazorat qilinadigan hududlarda rasman qoʻllaniladigan pul birligi hisoblanadi[1]. Kurush boʻlgan turk lirasini bosib chiqarish va boshqarish faoliyati Turkiya Respublikasi Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladi[2].
Turk lirasining jahon miqyosidagi nufuzini oshirish va turli chalkashliklarga chek qoʻyish maqsadida 2005-yil 31-yanvarda valyutadan oltita nol olib tashlandi. Bu hodisadan keyin turk lirasi vaqtincha muomaladan chiqib ketdi. Biroz vaqt oʻtib, yangi turk lirasi muomaladan chiqarila boshlandi va uning oʻrniga ishlatila boshlandi. YTLning quyi birligi Yeni Kurushdir. YTL dan TL ga oʻtish tugallangani munosabati bilan 2009-yil 1-yanvarda yana qayta muomalaga kiritildi. Biroq, 2009-yilda muomalaga kirgan tangalarda YTLdagi kabi 6 ta nol mavjud emasligini koʻrishingiz mumkin.
Turk lirasining old tomonida bugungi kungacha faqat Mustafo Kamol Otaturk va İsmet Inönüning sur’atlari bosilgan. Ismet Inönüning sur’ati prezidentlik davrida (1938-1950) faqat turk lirasining old tomonida edi. Buning sababi, Usmoniylar davridan beri bu anʼanaga aylangan. Unga muvofiq, Usmoniylar boʻlmagan koʻplab davlatlar tomonidan ham qoʻllaniladigan pulning old tomoniga davlat rahbarining rasmini qoʻyish anʼanasi mavjud. Bu anʼana 1925-yil 30-dekabrda qabul qilingan „Mavjud kassa hujjatlarini yangi hujjatlar bilan amalga oshirish toʻgʻrisida“gi 701-sonli qonun bilan rasmiylashtirilgan. Shu sababdan tanganing old tomonida prezidentlik davrida Ismet Inonuning sur’ati ishlatilgan. Biroq, bu qonunga 1952-yilda Adnan Menderes boshchiligidagi hukumat tomonidan oʻzgartirish kiritildi va turk lirasida oʻsha paytdagi davlat rahbari emas, faqat, Mustafo Kamol Otaturkning sur’ati boʻlishiga qaror qilindi. Shuning uchun turk lirasi oldida sur’atlari ishlatilgan yagona davlat arboblari sifatida Mustafo Kamol Otaturk va İsmet İnönü boʻlib tarixda qolishdi.[3][4] Bundan tashqari, Yunus Emre, Mehmed II Fotih, Mehmet Akif Ersoy va Cahit Arf kabi turk buyuklarining portretlari turk lirasining baʼzi emissiyalarining orqa tomonida bosib chiqarilgan.