Karameh urushi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Karameh urushi (arabcha: ) — Isroil Mudofaa Kuchlari (IMK) hamda Iordaniya Qurolli Kuchlari (IQK) va Falastin ozodlik tashkiloti (FOT) birlashgan kuchlari oʻrtasida 1968-yil 21-martda Iordaniya bilan chegaradosh Karameh shahridagi Vayronagarchilik urushi paytidagi 15 soat davom etgan urush hisoblanadi. Bu Isroil tomonidan FOT lagerlariga, biri Karameh va yana biri uzoqdagi Safi qishlogʻiga bir vaqtning oʻzida ikkita reyddan biri sifatida rejalashtirilgan edi[15].
Karameh urushi | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Vayronagarchilik urushi va Isroil-Falastin mojarosining bir qismi | |||||||
Qirol Husayn Isroilning tashlab ketilgan tankini tekshirgandan keyin | |||||||
| |||||||
Raqiblar | |||||||
Isroil (IMK) | Iordaniya (IQK) FOT
| ||||||
Qoʻmondonlar | |||||||
Levi Eshkol Uzi Narkiss Moshe Dayan |
Qirol Hussein Amer Khammash Mashour Haditha Asad Ghanma Yasser Arafat Abu Iyad Abu Jihad Abu Ali Iyad | ||||||
Kuchlar | |||||||
Taxminan 15 000 ta askar[4] 47 ta tank[5] (1 ta zirhli brigada, |
2-zirhli diviziya[6] (10 ta artilleriya batareyasi 4 ta brigada 1 ta Patton tank bataloni[5]) 900[7]-1000[8] ta partizanlar | ||||||
Yoʻqotishlar | |||||||
Isroil:
28[9]- 33 ta qurbon[10] |
Iordaniya:
40[11]-84 ta qurbon[10] | ||||||
175 ta bino vayron qilingan[10] |
1967-yilda Iordaniya Gʻarbiy Sohil ustidan nazoratni Isroilga qoʻldan chiqargach, fedaiylar nomi bilan tanilgan falastinlik jangchilar oʻz bazalarini Iordaniyaga koʻchirishdi va Isroil va Isroil tomonidan bosib olingan hududlarga hujumlarini kuchaytirib, chegaradagi Karameh shahrini oʻz qarorgohi qilib oldilar. IMKning taʼkidlashicha, maqsad Karamehdagi fedaiylar lagerlarini yoʻq qilish va FOT yetakchisi Yasser Arafatni qasos sifatida qoʻlga olish edi[16]. 21-mart kuni tongda Isroilning yirik qoʻshinlari qiruvchi samolyotlar yordamida shaharga hujum uyushtirdi. Isroil Iordaniya armiyasi jangda qatnashmaslikka qaror qildi, ammo ikkinchisi ogʻir artilleriya oʻqlarini ishga tushirdi, Falastin tartibsizliklari esa partizan urushida qatnashdi. Isroilliklar bir kunlik jangdan soʻng, Karameh lagerining koʻp qismini vayron qilib, 140 ga yaqin FOT aʼzolarini asirga olib, orqaga chekinishdi[3].
Ikkala tomon ham gʻalabani eʼlon qildi. Taktik jihatdan Isroil Karameh lagerini yoʻq qilishga muvaffaq boʻldi[13][9]. Siyosiy darajada, Iordaniya va FOT isroilliklarga nisbatan katta talofatlar keltirdi, ular Karameh shahrida uchta oʻlik askarni, shuningdek, bir nechta shikastlangan isroil mashinalari va tanklarini qoldirdilar — keyinchalik Iordaniya armiyasi tomonidan Ammanda parad oʻtkazildi[4]. Anjuman, shuningdek, falastinlik jangchilar tomonidan xudkush-terrorchilarning birinchi maʼlum boʻlgan joylashuvi va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining 248-rezolyutsiyasining chiqarilishi bilan bir qatorda Isroilni oʻt ochishni toʻxtatish chizigʻini buzganligi va nomutanosib kuch qoʻllagani uchun bir ovozdan qoraladi[17][18].
Urush Arab dunyosida keng eʼtirofga sazovor boʻldi va keyingi davrda arab mamlakatlari Iordaniyadagi fedaiylarni qoʻllab-quvvatlaganligining guvohi boʻldi. Falastinliklar isroilliklarning qurbonlari boʻlishda cheklangan muvaffaqiyatga erishdilar, biroq Qirol Husayn ularga „hammamiz fedaiymiz“ deb eʼlon qilish darajasiga qadar oʻz sharafini olishga ruxsat berdi[19][20]. Biroq, FOTning kuchayib borishi ortidan, fedaiylar Hoshimiylar monarxiyasini agʻdarish haqida ochiq gapira boshladilar va Iordaniya hukumati bilan yuzaga kelgan ziddiyat oxir-oqibat 1970-yil Qora sentyabr voqealari paytida Livanga surgun qilinishiga olib keldi[21].