Farovonlik
From Wikipedia, the free encyclopedia
Farovonlik yoki odatda ijtimoiy farovonlik jamiyat a'zolarining oziq-ovqat va boshpana kabi asosiy insoniy ehtiyojlarini qondirishini ta'minlash uchun moʻljallangan davlat yordami turidir[1]. Ijtimoiy ta'minot soʻzi oʻz navbatida farovonlik soʻzi bilan sinonim boʻlishi mumkin, yoki u maxsus ijtimoiy sug'urta dasturlaridan iborat boʻlishi mumkin, ular faqat ilgari oʻz hissalarini qoʻshganlarga (masalan, koʻpchilik pensiya tizimlari) yordam beradilar[2][3]. Xalqaro Mehnat Tashkiloti ijtimoiy ta'minotni keksa yoshdagi shaxslarni qoʻllab-quvvatlash, bolalarni parvarish qilish, ota- onalik va kasallik ta'tillari, ishsizlik va nogironlik nafaqalari, shuningdek, ishlab chiqarish vaqtida jarohat olganlarni qoʻllab-quvvatlash sifatida belgilanadi[4][5].
Kengroq ma'noda, farovonlik sog'liqni saqlash, ta'lim, infratuzilma, kasbiy ta'lim va uy-joy qurish kabi bepul yoki subsidiyalangan ijtimoiy xizmatlar orqali farovonlikning asosiy darajasini ta'minlashga qaratilgan sa'y-harakatlarni ham oʻz ichiga qamrab olishi mumkin. Farovon davlatda davlat sog'liqni saqlash, ta'lim, infratuzilma va jamiyat farovonligi uchun mas'uliyatni oʻz zimmasiga oladi va tavsiflanganlar kabi bir qator ijtimoiy xizmatlarni taqdim etadi.
Ba'zi tarixchilar VII asrdagi (milodiy 634-yil) Rashidun xalifasi Umarning zakot siyosati kabi kodlashtirilgan sadaqa tizimlarini umumjahon hukumat farovonligining dastlabki namunalariadan deb hisoblashadi[6]. Ilk farovonlik davlati bu Imperial Germaniya (1871–1918) boʻlib, u yerda Bismark hukumati 1889-yilda ijtimoiy taʼminot tizimini joriy qilgan[7]. 20-asr boshlarida Birlashgan Qirollik taxminan 1913-yilda ijtimoiy taʼminotni joriy qildi va 1946-yilgi Milliy sugʻurta toʻgʻrisidagi qonun bilan ijtimoiy taʼminot davlatini Yettli hukumati davrida (1945–51) qabul qildi[8]. G'arbiy Yevropa, Avstraliya va Yangi Zelandiya mamlakatlarida ijtimoiy farovonlik asosan davlat tomonidan milliy soliq tushumlari hisobidan, kamroq darajada nodavlat tashkilotlar (NNT) va xayriya (ijtimoiy va diniy) tomonidan ta'minlanadi[8]. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 22 va 25-moddalarida ijtimoiy xavfsizlik va munosib turmush darajasiga boʻlgan huquq ham mustahkamlangan[2].