Avstraliyada ayollar va hukumat
From Wikipedia, the free encyclopedia
Avstraliyada hukumat umumiy saylov huquqi bilan saylanadi va avstraliyalik ayollar mamlakat hukumatining barcha darajalarida qatnashadilar. 1902-yilda yangi tashkil etilgan Avstraliya Hamdoʻstligi yer yuzida teng saylov huquqini joriy etgan birinchi davlat boʻlib, ayollarga erkaklar bilan birga ovoz berish va saylanish imkoniyatini bergan[1]. Ayollar 1921-yildan beri Avstraliya shtat parlamentlarida va Federal parlamentda vakillik qilmoqdalar. Avstraliya shtati yoki hududining birinchi ayol rahbari 1989-yilda saylangan, birinchi ayol Bosh vazir esa 2010-yilda lavozimga kirishgan. 2019-yilda birinchi marta Avstraliya Senati aʼzolarining aksariyati ayollar iborat bo‘ldi[2]. 1901-yilda tashkil etilgan paytda va yana 1952-yildan beri Avstraliyada tantanali davlat boshligʻi sifatida ayol monarx bor, Avstraliya shtatining birinchi ayol gubernatori 1991-yilda tayinlangan va Avstraliyaning birinchi ayol general-gubernatori bu lavozimni egallagan.
1901-yildagi Avstraliya federatsiyasiga qadar Avstraliyaning oʻzini oʻzi boshqaradigan Britaniya koloniyalarining bir qismi allaqachon ayollarning ovoz berish yoki saylovlarda qatnashish huquqini qabul qilgan edi. Janubiy avstraliyalik ayollar 1894-yilgi Konstitutsiyaviy tuzatish (kattalar uchun saylov huquqi) toʻgʻrisidagi qonundan soʻng 1895-yilda saylovda qatnashish huquqiga erishganlar, bu dunyodagi ayollarga siyosiy lavozimga saylanishga ruxsat beruvchi birinchi qonun bo'ldi. 1897-yilda Ketrin Xelen Spens siyosiy lavozimga davogar bo'lgan birinchi ayol siyosiy nomzod boʻlib, Avstraliya Federatsiyasi boʻyicha Federal Konvensiyaning delegati sifatida muvaffaqiyatsizlikka uchragan[3]. 1900-yilda Gʻarbiy Avstraliyada ayollar irqiga qarab baʼzi cheklovlar bilan ovoz berishda gʻalaba qozonishdi[4]. Mahalliy avstraliyalik ayollar boshidanoq baʼzi yurisdiksiyalar va sharoitlarda ovoz berishlari mumkin edi, ammo 1962-yilgacha barcha shtatlar va hududlarda noaniqliklar tufayli saylov huquqiga erisha olmadilar. 1901-yilda Federatsiya tuzilganidan soʻng, Avstraliyaning yangi tashkil etilgan parlamenti 1902-yilgi Hamdoʻstlik saylovi toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi, bu koʻpchilik ayollarga 1903-yilgi federal saylovlarda ham ovoz berish va qatnashish imkonini berardi. Yangi Janubiy Uels, Tasmaniya, Kvinslend va Viktoriya shtatlari Federatsiyadan soʻng koʻp oʻtmay ayollarga shtat va mahalliy darajada hukumatda ishtirok etish imkonini beruvchi qonun qabul qildi. Har qanday Avstraliya parlamentiga saylangan birinchi ayol sifatida 1921-yilda Edith Cowan (WA) qayd etilgan, lekin 1943-yilgi saylovgacha Enid Lyons va senator Doroti Tangni Federal parlamentga saylangan birinchi ayollar boʻlishdi.
Shtat yoki hudud hukumatini boshqargan birinchi ayol 1989-yilda va yana 1991-1995-yillarda ACT bosh vaziri lavozimida ishlagan Rozmari Follett edi. Birinchi ayol bosh vazir Karmen Lourens boʻlib, 1993-yilgacha uch yil davomida Gʻarbiy Avstraliyani boshqargan. Joan Kirner 1990-yildan 1992-yilgacha xizmat qilgan Viktoriyaning birinchi ayol bosh vaziri edi. Shimoliy hududda Kler Martin 2001-yilda muxolifatdan gʻalaba qozongan birinchi ayol bosh vazir boʻldi va 2005-yilda koʻpchilik ovoz bilan qayta saylandi. 2007-yilda Anna Blig Kvinslendda Piter Bitti nafaqaga chiqqanidan soʻng birinchi ayol bosh vazir boʻldi va 2009-yilda Bligh xalq tomonidan saylangan birinchi ayol bosh vazir nomiga ham ega bo'ldi. NSWda Kristina Keneli 2009-yilda shtatning birinchi ayol bosh vaziri boʻldi, lekin 2011-yilgi shtat saylovlarida magʻlub boʻldi. Lara Giddings 2011-yilning yanvaridan 2014-yilning martigacha boʻlgan davrda Tasmaniya shtatining birinchi ayol bosh vaziri boʻlgan. Kvinslendda 2015-yilda Annastacia Palaszczuk muxolifatdan bosh vazir etib saylangan birinchi ayol boʻldi va 2017-yilgi Kvinslend tarixida shtat saylovlarida gʻalaba qozonganidan keyin ikkinchi muddatga yana saylangan birinchi ayol bosh vazir boʻldi. 1895-yildan beri ovoz berish huquqini bergan va ayollarga parlamentda turishga ruxsat bergan eng birinchi shtat boʻlishiga qaramay, Janubiy Avstraliyada hech qachon ayol bosh vazir boʻlmagan. Julia Gillard 2010-yil 24-iyundan 2013-yil 27-iyungacha Avstraliya bosh vaziri bo‘lgan. Julia bu lavozimni egallagan birinchi va yagona ayol.