1997-yilgi Osiyo moliyaviy inqirozi
From Wikipedia, the free encyclopedia
1997-yilgi Osiyo moliyaviy inqirozi 1990-yillarning oxirlarida Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyoning katta qismini qamrab olgan moliyaviy inqiroz davri edi. Inqiroz 1997-yil iyul oyida Tailandda boshlanib, bir qancha boshqa mamlakatlarga tarqalib, moliyaviy inqiroz tufayli butun dunyo boʻylab iqtisodiy tanazzulga yuz tutishi qoʻrquvini oshirdi[1]. Biroq, 1998—1999-yillarda tiklanish tez surʼatda boʻldi va parchalanish xavotirlari tezda yoʻqoldi.
2-iyulda Tom Yam Kung inqirozi nomi bilan tanilgan va (tay: วิกฤตต้มยำกุ้ง) Tailandda paydo boʻlgan bu inqiroz Tailand hukumati chet el valyutasi yoʻqligi sababli bahtni oʻzgartirishga majbur boʻlganidan keyin Tailand bahtining moliyaviy qulashi ortidan sodir boʻldi. oʻz valyutasining AQSh dollariga bogʻlanishini qoʻllab-quvvatlash. Kapital parvozi deyarli darhol boshlandi va xalqaro zanjir reaksiyasini boshladi. Oʻsha paytda Tailand tashqi qarz yukini oʻz zimmasiga olgan edi[2]. Inqiroz tarqalishi bilan boshqa Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari, keyinroq Yaponiya va Janubiy Koreyada valyutalar pasayib ketdi, fond bozorlari va boshqa aktivlar bahosi tushdi va xususiy qarzning keskin oʻsishi kuzatildi[3][4]. 1993—1996-yillarda Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari uyushmasi (ASEAN)ning toʻrtta yirik iqtisodida tashqi qarzning YaIMga nisbati 100% dan 167% gacha koʻtarildi, keyin esa inqirozning eng yomon davrida 180% dan oshdi. Janubiy Koreyada bu koʻrsatkichlar 13% dan 21% gacha koʻtarildi va keyin 40% gacha natija koʻrsatdi, boshqa shimoliy yangi sanoatlashgan mamlakatlar esa holat ancha yaxshi qoldi. Faqat Tailand va Janubiy Koreyada qarzga xizmat koʻrsatishning eksportga nisbati oshdi.
Inqirozdan eng koʻp zarar koʻrgan davlatlar Janubiy Koreya, Indoneziya va Tailand boʻldi. Gonkong, Laos, Malayziya va Filippin ham pasayishdan zarar koʻrdi. Bu inqiroz Bruney, Xitoy materigi, Yaponiya, Singapur, Tayvan va Vetnamga ham kamroq taʼsir koʻrsatdi, garchi ularning barchasi mintaqa boʻylab talab va ishonchning umumiy yoʻqolishidan aziyat chekdi. Yaponiya zarar koʻrgan mamlakatlarning soʻrovlariga sekin javob bergan boʻlsa-da, Xitoy qutqaruv pullariga 4 milliard dollar qoʻshgani va oʻz valyutasini qadrsizlantirmaslik haqidagi muhim qarori orqali mintaqadagi obroʻsini oshirdi. Garchi Osiyo hukumatlarining aksariyati yaxshi koʻrinadigan moliyaviy siyosatga ega boʻlsa-da, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi (XVJ) inqirozdan qattiq zarar koʻrgan Janubiy Koreya, Tailand va Indoneziyaning valyutalarini barqarorlashtirish uchun 40 milliard dollarlik dasturni boshlashga kirishdi[5].
Biroq, global iqtisodiy inqirozni toʻxtatish harakatlari Indoneziyadagi ichki vaziyatni barqarorlashtirishga unchalik yordam bermadi. 30 yillik hokimiyatdan keyin Indoneziya prezidenti Suxarto 1998-yil 21-mayda rupiyaning keskin devalvatsiyasi natijasida narxlarning keskin oshishi ortidan keng tarqalgan tartibsizliklar ortidan isteʼfoga chiqishga majbur boʻldi. Inqirozning oqibatlari 1998-yilga qadar davom etdi. 1998-yilda Filippinda oʻsish deyarli nolga tushdi. Faqatgina Singapur zarbadan nisbatan izolyatsiyalanganligini isbotladi, lekin shunga qaramay, asosiy moliyaviy markaz sifatidagi maqomi va Malayziya va Indoneziyaga geografik yaqinligi tufayli jiddiy zarbalarga duch keldi. 1999-yilga kelib, tahlilchilar Osiyo iqtisodlari tiklana boshlaganini koʻrishdi. Inqirozdan keyin Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyodagi iqtisodlar moliyaviy barqarorlik va moliyaviy nazoratni yaxshilash yoʻlida birgalikda ishladilar[6].