Gabon
charu cha equatorial ku West Africa / From Wikipedia, the free encyclopedia
Gabon (/ɡəˈbɒn/; French pronunciation: [ɡabɔ̃]; Sangu: Ngabu), Charu cha Gabon (French: République gabonaise), ni chalo icho chili ku mpoto kwa Central Africa. Charu ichi chili kumpoto cha kumanjiliro gha dazi kwa Equatorial Guinea, kumpoto kwa Cameroon, kumafumiro gha dazi na kumwera kwa Republic of the Congo, kweniso kumanjiliro gha dazi kwa Gulf of Guinea. Charu ichi chili na malo ghakukwana makilomita 270,000 ndipo ŵanthu ŵakukwana 2.3 miliyoni. Mu chigaŵa ichi muli mapiri (Cristal Mountains na Chaillu Massif) kweniso chipalamba kumanjiliro gha dazi.
Gabonese Republic République gabonaise (French)
|
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
Chiluso: "Union, Travail, Justice" (French) "Union, Work, Justice" |
||||||
Nyimbo: "La Concorde" (French) "The Concord" |
||||||
[[File:|center|250px|alt=|]] | ||||||
Msumba Waboma kweneso Msumba Usani | Libreville | |||||
Chiyowoyelo chaboma | French | |||||
Regional languages | List
English
Spanish French Portuguese Fang Mbete Myene Nzebi Punu Teke Vili |
|||||
Mitundu ya Ŵanthu |
|
|||||
Vipembezo |
|
|||||
Mwenecharu |
|
|||||
Mtundu wa Boma | Unitary dominant-party presidential republic | |||||
- | President | Ali Bongo Ondimba | ||||
- | Vice President | Rose Christiane Raponda | ||||
- | Prime Minister | Alain Claude Billie By Nze | ||||
- | Senate President | Lucie Milebou Aubusson | ||||
- | National Assembly President | Faustin Boukoubi | ||||
- | Upper house | Senate | ||||
- | Lower house | National Assembly | ||||
Independence from France | ||||||
- | Republic established | 28 November 1958 | ||||
- | Granted | 16–17 August 1960 | ||||
Ukulu wa Malo | ||||||
- | Malo | 267,668 km2 (76th) 103,347 sq mi |
||||
- | Maji (%) | 3.76% | ||||
Chiŵelengelo cha ŵanthu | ||||||
- | 2022 estimate | 2,340,613[1] (146th) | ||||
- | Density | 7.9/km2 (216th) 20.6/sq mi |
||||
GDP (PPP) | 2022 estimate | |||||
- | Total | $39.0 billion[2] (132nd) | ||||
- | Per capita | $18,080[2] (83rd) | ||||
GDP (nominal) | 2022 estimate | |||||
- | Total | $22.2 billion[2] (117th) | ||||
- | Per capita | $10,282[2] (75th) | ||||
Gini (2017) | 38[3] medium |
|||||
HDI (2021) | 0.706[4] medium ·112th |
|||||
Ndalama | Central African CFA franc (XAF ) |
|||||
Mtundu Wanyengo | WAT (UTC+1) | |||||
Kalembelo kasiku | dd/mm/yyyy | |||||
Woko la galimoto | right | |||||
Intaneti yacharu | .ga |
Kufuma apo charu cha Gabon chikapokera wanangwa kufuma ku France mu 1960, chakhala na ŵalongozgi ŵatatu.[4] Mu vyaka vya m'ma 1990, boma ili likaŵa na vipani vinandi kweniso dango la ndyali ilo likakhumbanga kuti mavoti ghaŵe ghakupulikikwa makora. Nangauli vili nthena, kweni chipani cha Democratic Party (PDG) ndicho chikuluta panthazi. [4]Kuyana na mafuta na ndalama izo ŵanthu ŵakupeleka ku vyaru vinyake, charu ichi chili na chigaŵa chachinayi pa vigaŵa vyose vya caru ici (pamasinda pa Mauritius, Seychelles na South Africa) kweniso chacinayi pa vigaŵa vyose vya Africa (pamasinda pa Seychelles, Mauritius, Equatorial Guinea na Botswana). Kufuma mu 2010 m'paka 2012, GDP yikakura na 6 peresenti pa chaka.[4]
Chiyowoyero cha boma ni Chifurenchi. Ŵanthu ŵa mtundu wa Bantu ŵalipo pafupifupi 95 peresenti ya ŵanthu ŵa mu charu ichi, ndipo Chikhristu ndicho ntchisopa chikuru chomene.