Imperyong Songhai
mahalagang nagawa ni sunni ali / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ang Imperyong Songhai (isinasalintitik din bilang Songhay) ay isang estado na nangibabaw sa kanluraning Sahel sa ika-15 at ika-16 na siglo. Sa tugatog nito, ito ay naging isa sa mga pinakamalaking estado sa Aprikanong kasaysayan. Ang estado ay nakikilala sa historyograpikal na pangalan nito, na nagmula mula sa nangungunang pangkat etniko at mga namumunong mga piling tao nito, ang Songhai. Itinatag ni Sonni Ali ang Gao bilang ang kabisera ng imperyo, bagaman ang isang estadong Songhay ay umiral na loob at paligid ng Gao noon pang ika-11 siglo. Ang iba pang mahahalagang mga lungsod sa buong imperyo ay ang Timbuktu at Djenne, na nasakop noong 1468 at 1475 ayon sa pagkakabanggit, kung saan ang mga nakasentro sa lungsod na kalakalan ay yumabong. Sa una, ang imperyo ay pinamahalaan ng dinastiyang Sonni (c. 1464-1493), ngunit mamaya ito ay pinalitan ng dinastiyang Askiya (1493-1591).
Songhai
| |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
c. 1464–1591 | |||||||||||||||
Katayuan | Imperyo | ||||||||||||||
Kabisera | Gao[1] | ||||||||||||||
Karaniwang wika | Songhai | ||||||||||||||
Pamahalaan | Imperyo | ||||||||||||||
Dia (Hari) | |||||||||||||||
• 1464–1492 | Sunni Ali | ||||||||||||||
• 1492–1493 | Sonni Bāru | ||||||||||||||
• 1493–1528 | Askia ang Dakila | ||||||||||||||
• 1529–1531 | Askia Musa | ||||||||||||||
• 1531–1537 | Askia Benkan | ||||||||||||||
• 1537–1539 | Askiya Ismail | ||||||||||||||
• 1539–1549 | Askia Ishaq I | ||||||||||||||
• 1549–1582/1583 | Askia Daoud | ||||||||||||||
• 1588–1592 | Askia Ishaq II | ||||||||||||||
Panahon | Panahon matapos ang klasiko | ||||||||||||||
• Paglitaw ng estadong Songhai sa Gao | c. 1000 | ||||||||||||||
c. 1430 | |||||||||||||||
• Simula ng Dinastiyang Sunni | 1468 | ||||||||||||||
• Simula ng Dinastiyang Askiya | 1493 | ||||||||||||||
• Pagbagsak ng Imperyong Songhai | 1591 | ||||||||||||||
• Pagpapatuloy ng Kaharian ng Dendi | 1592 | ||||||||||||||
Lawak | |||||||||||||||
1500[2] | 1,400,000 km2 (540,000 mi kuw) | ||||||||||||||
1550[3] | 800,000 km2 (310,000 mi kuw) | ||||||||||||||
Salapi | Sigay | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Bahagi ngayon ng | Benin Burkina Faso Guinea Guinea-Bissau Mali Mauritania Niger Nigeria Senegal The Gambia |
Sa panahon ng ikalawang kalahati ng ika-13 siglo, ang Gao at ang mga nakapalibot na rehiyon ay lumago sa isang mahalagang sentro ng kalakalan at nakahimok ng interes ng lumalawak na Imperyong Mali. Nilupig ng Mali ang Gao patungo sa dulo ng ika-13 siglo at mananatiling sa ilalim ng Malyanong gahum hanggang sa huling bahagi ng ika-14 siglo. Subalit nang magsimulang matibag ang Imperyong Mali, binawi ng Songhai ang kontrol sa Gao. Sa dakong huli, inabuso ng mga mamamahala ng Songhai ang huminang Imperyong Mali upang mapalawak ang Songhai na pamamahala. Sa ilalim ng pamamahala ni Sonni Ali, nadaig ng Songhai ang Imperyong Mali sa lugar, kayamanan, at kapangyarihan, sumanib ng malalawak na mga lugar ng Imperyong Mali at naabot nito ang pinakadakilang lawak nito. Ang kanyang anak na lalaki at kahalili, si Sonni Bāru (1492-1493), ay hindi gaanong matagumpay na pinuno ng imperyo, at bilang gayon ay napatalsik ni Muhammad Ture (1493-1528; tinatawag na Askia), isa sa mga heneral ng kanyang ama, na nagtatag ng mga pampulitika at pang-ekonomiyang mga reporma sa buong imperyo.
Dahil sa isang serye ng mga pakana at kudeta ng mga humalili kay Askia, napilitan ang imperyo sa isang panahon ng pagbaba at karupukan. Ang mga kamag-anak ni Askia ay nagtangkang pamahalaan ang imperyo, ngunit ang pampulitikang kaguluhan at ilang mga digmaang sibil sa loob ng imperyo ay nagtiyak sa patuloy na pagbaba ng imperyo, lalo na sa panahon ng malupit na pamamahala ni Askia Ishaq I (1539-1549). Gayunman, ang imperyo ay nakaranas ng isang panahon ng katatagan at isang serye ng militar na pagtatagumpay sa panahon ng paghahari ni Askia Daoud (1549-1582 / 1583). Si Ahmad al-Mansur, ang Morokan na sultan noong panahon, demanda ng kita sa buwis mula sa mga mina ng asin ng imperyo Si Askia Daoud ay tumugon sa pamamagitan pagpapadala ng isang malaking dami ng ginto bilang regalo sa isang pagtatangka upang masuyo ang sultan. Si Askia Ishaq II (1588-1591) ay umakyat sa kapangyarihan sa isang mahabang dinastikong pakikibaka kasunod ng pagkamatay ni Askia Daoud. Siya ang magiging huling pinuno ng imperyo. Noong 1590, sinamantala ni al-Mansur ang kamakailang mga sibil na alitan sa imperyo at nagpadala ng isang hukbo sa ilalim ng pamumuno ni Judar Pasha upang lupigin ang Songhai at upang makuha ang kontrol ng Trans-Saharan na ruta ng kalakalan. Matapos ang mapaminsalang pagkatalo sa Labanan ng Tondibi (1591), ang Imperyong Songhai ay gumuho. Ang Kaharian ng Dendi ay humalili sa imperyo bilang ang pagpapatuloy ng Songhai na kalinangan at lipunan.