Arti parahistorik
Arti i prodhuar ne periudhen para shkrimore te njeriut / From Wikipedia, the free encyclopedia
Në historinë e artit, arti parahistorik është gjithë arti i prodhuar para-shkrimit, kulturat parahistorike duke filluar diku nga historia e vonë gjeologjike dhe përgjithësisht duke vazhduar deri sa kjo kulturë zhvilloi shkrimin apo metoda të tjera regjistruese. Në këtë pikë fillon arti antik për kulturat më të vjetra shkruese. Data e mbarimit për çfarë përmbledh termi arti parahistorik ndryshon shumë ndërmjet pjesëve të ndryshme të botës.[1]
Artifaktet më të hershme njerëzore që tregojnë një punim me një qëllim artistik janë subjekt debatesh; është e qartë që një punim i tillë ekzistonte rreth 40 000 vjet më parë në epokën e paleolitit të lartë, megjithëse ka dëshmi të aktivitetit artistik që datojnë deri rreth 500 000 vjet më parë, të realizuara nga Homo erectusi.[2] Nga Paleoliti i lartë dhe në epokën Mezolitit mbizotëruan pikturat e shpellave dhe arti i bartshëm si figurinat dhe gjerdanët me figura dekorative të shfaqura edhe në disa objekte utilitare. Në epokën e Neolitit shfaqen dëshmi të qeramikës së hershme ashtu si skulpturat dhe ndërtimet megalitike. Arti i hershëm shkëmbor shfaqet edhe gjatë Neolitit. Ardhja e metalpunimit në epokën e bronxit solli mjete shtesë në dispozicion të krijimit artit, ashtu si dhe një rritje të diversitetit stilistik dhe krijimin e objekteve që nuk kishin ndonjë funksion tjetër të dukshëm veç artit. Në disa vende u vërejt edhe zhvillimi i artizanëve si një klasë e specializuar në prodhimin e artit ashtu si dhe sistemet e më të hershme të shkrimit. Në epokën e hekurit qytetërimet që përdornin shkrimin ishin përhapur nga Egjipti i Lashtë deri në Kinë.
Shumë popuj indigjenë përreth botës vazhduan të prodhojnë punime artistike të dallueshme nga zonat e tyre gjeografike dhe kulturore derisa eksplorimi dhe tregtia i përhapën sistemet e shkrimit tek ta. Disa kultura, si psh. qytetërimi Maja, zhvilluan në mënyrë të pavarur shkrimin gjatë kohës që lulëzuan, por që më vonë e humbën. Këto kultura mund të klasifikohen si parahistorike, veçanërisht në qoftë se sistemi i tyre i shkrimit nuk është deshifruar.