Globalisaziun
From Wikipedia, the free encyclopedia
Il term globalisaziun designescha il fatg ch’ils entretschaments internaziunals s’augmentan en blers secturs (economia, politica, cultura, ambient, communicaziun), e quai sco process cumplessiv che cumpiglia individis, societads, instituziuns e stadis.
La noziun è probablamain sa furmada ils onns 1960.[1] Dapi ils onns 1980 vegn ella duvrada vastamain en tut il mund, quai che sa mussa tranter auter en quai ch’ella cumpara dapi lura en il titel da numerus cudeschs.[2]
Sco motivs essenzials dal process da globalisaziun valan:
- Ils progress tecnics, innovaziuns sin il sectur da la producziun e dals process, surtut las tecnologias da transport e da communicaziun sco per exempel l’internet, la revoluziun digitala, l’augment dal traffic aviatic mundial e la spediziun da martganzia a toc en containers normads che lubeschan da render pli effizient il transport, la transtgargiada ed il deposit temporar.
- Il svilup da l’urden politic sin il sectur da l’economia ch’ha promovì a liberalisar il commerzi mundial.
- La creschientscha demografica en blers pajais.
Sco precursur da la globalisaziun vala il colonialissem da blers stadis europeics. Quel ha cumenzà cun la scuverta da novas vias maritimas e da novs pajais. Ils acturs principals han furmà sur tschientaners il Portugal e la Spagna. Suenter la sconfitta da Napoleun è l’Engalterra daventada la pli impurtanta pussanza maritima dal mund (British Empire). Ca. dal 1880 fin il 1914 han blers stadis europeics empruvà da dumagnar pajais e colonias sut lur influenza (fasa centrala da l’imperialissem). Il Giapun ha empruvà da far quai fin il 1945.
Suenter la Segunda Guerra mundiala ha cumenzà la decolonisaziun. L’‹onn african› 1960 han 18 stadis africans cuntanschì l’independenza. Dapi lura pon las anteriuras colonias trategnair atgnas relaziuns da commerzi cun auters pajais. La crudada da la tenda da fier e la fin da la Guerra fraida a l’entschatta dals onns 1990 han midà a moda essenziala la situaziun geopolitica ed influenzà uschia decisivamain la globalisaziun.