उत्तराखण्ड
From Wikipedia, the free encyclopedia
उत्तराखण्ड उत्तर भारतको एक राज्य हो। यसको धार्मिक महत्व र राज्यभरि पाइने धेरै हिन्दु मन्दिरहरू र तीर्थस्थलहरूको कारण यसलाई प्रख्यात "देवभूमि" को रूपमा चिनिन्छ। उत्तराखण्ड हिमालय, भाबर र तराई क्षेत्रको प्राकृतिक वातावरणका लागि प्रख्यात छ। यसको उत्तरमा चीनको तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रसँग जोडिएको छ। पूर्वमा नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेश; यस राज्यको दक्षिणमा उत्तर प्रदेश र पश्चिम र उत्तर-पश्चिममा हिमाचल प्रदेश रहेका छन्। यस राज्यलाई गढवाल र कुमाऊँ गरी दुई भागमा विभाजन गरिएको छ जसमा कुल १३ जिल्लाहरू रहेका छन्। राज्यको शीतकालीन राजधानी र सबैभन्दा ठुलो सहर देहरादुन हो र भराडीसैँण, चमौली जिल्लाको एउटा सहर, उत्तराखण्डको ग्रीष्मकालीन राजधानी हो। राज्यको उच्च अदालत नैनीतालमा अवस्थित छ, तर भविष्यमा हल्द्वानीमा सारिनेछ।
उत्तराखण्ड | |
---|---|
निर्देशाङ्क: ३०.३३°N ७८.०६°E / 30.33; 78.06 (Dehradun) | |
देश | भारत |
क्षेत्र | उत्तर भारत |
राजधानी | भराडीसैँण देहरादुन (हिउँद) |
सबै भन्दा ठुलो सहर | देहरादुन |
जिल्ला | १३ |
सरकार | |
• अङ्ग | उत्तराखण्ड सरकार |
• राज्यपाल | गुरमित सिंह |
• मुख्यमन्त्री | पुष्करसिंह धामी[1] (भारतीय जनता पार्टी) |
विधायिका | एकसदनीय |
• विधान सभा | उत्तराखण्ड विधान सभा (७० सीट) |
राष्ट्रिय संसद | भारतीय संसद |
• राज्य सभा | ३ सिट |
• लोक सभा | ५ सिट |
क्षेत्रफल | |
• जम्मा | ५३४८३ किमी२ (२०६५० वर्ग माइल) |
• क्रम | १९औँ |
आयामहरू | |
• लम्बाइ | ३२० किलोमिटर (२०० माइल) |
• चौडाइ | ३८५ किलोमिटर (२३९ माइल) |
उन्नतांश | ६४० मिटर (२१०० फिट) |
उच्चतम उचाई | ७८१७ मिटर (२५६४६ फिट) |
न्यूनतम उचाई (सिवालिकहरूको दक्षिण) | १९० मिटर (६२० फिट) |
जनसङ्ख्या (२०११) | |
• जम्मा | वृद्धि १०,०८६,२९२ |
• क्रम | २१औँ |
• घनत्व | १८९/किमी२ (४९०/वर्ग माइल) |
• सहरी | ३०.२३% |
• ग्रामीण | ६९.७७% |
भाषा | |
• आधिकारिक | हिन्दी |
• अतिरिक्त अधिकारी | संस्कृत |
• आधिकारिक लिपि | देवनागरी लिपि |
समय क्षेत्र | युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय) |
पुरातात्विक प्रमाणहरूले प्रागैतिहासिक कालदेखि नै यस क्षेत्रमा मानवहरूको अस्तित्वलाई समर्थन गर्दछ। यो क्षेत्र प्राचीन भारतको वैदिक युगमा उत्तरकुरु राज्यको एक भाग बनेको थियो। कुमाऊँका प्रथम प्रमुख राजवंशहरू मध्ये ईपूर्व दोस्रो शताब्दीमा कुनिन्दाहरू थिए जसले शैवधर्मको प्रारम्भिक रूपको अभ्यास गरेका थिए। काल्सीमा अशोकका आदेशहरूले यस क्षेत्रमा बौद्ध धर्मको प्रारम्भिक उपस्थिति देखाउँछ। मध्ययुगीन कालमा, यो क्षेत्र कुमाऊँका कत्युरी शासकहरूको अधीनमा एकीकृत भएको थियो जसलाई 'कुर्मान्चल राज्य' पनि भनिन्छ। कत्युरीहरूको पतन पछि, यो क्षेत्र कुमाऊँ राज्य र गढवाल राज्यमा विभाजित भएको थियो। सन् १८१६ मा सुगौली सन्धि अन्तर्गत आधुनिक उत्तराखण्डको अधिकांश भाग अङ्ग्रेजलाई सुम्पिएको थियो। यद्यपि गढवाल र कुमाऊँको तत्कालीन पहाडी राज्यहरू परम्परागत प्रतिद्वन्द्वीहरू थिए, विभिन्न छिमेकी जातीय समूहहरूको निकटता र उनीहरूको भूगोल, अर्थव्यवस्था, संस्कृति, भाषा र परम्पराहरूको अविभाज्य र पूरक प्रकृतिले दुई क्षेत्रहरू बीच बलियो सम्बन्ध सिर्जना गर्यो, जुन १९९० को दसकमा उत्तराखण्ड राज्यको आन्दोलनको क्रममा अझ बलियो भयो।
यस राज्यका मूल निवासीहरूलाई सामान्यतया उत्तराखण्डी भनिन्छ, वा विशेष गरी या त गढवाली वा कुमाऊँनी उनीहरूको मूल क्षेत्रद्वारा। भारतको सन् २०११ को जनगणना अनुसार उत्तराखण्डको जनसङ्ख्या १,००,८६,२९२ रहेको छ जसले गर्दा यो भारतको २०औँ सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको राज्य हो।