Норвеги
From Wikipedia, the free encyclopedia
Норвеги (норв. Norge (Бүкмол) ба Noreg (Нюнорск)) буюу албан ёсоор Норвегийн Хант Улс нь Умард Европ дахь Скандинавын хойгийн баруун эргийг эзлэн орших, Үндсэн хуульт хаант засагт улс юм. Хуурай газар дахь хилийн ихэнх нь Шведтэй байх бөгөөд, зүүн хязгаар нь өмнө талаараа Финланд, зүүн талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг. Хойд тэнгис дэх усан хилээр баруун талаараа Нэгдсэн Вант Улс, Фарерын арлууд, Скагерракын хоолойгоор өмнө талаараа Дани улстай хиллэдэг. Тус улсын Атлантын далай болон Баренцын тэнгисийн эрэг нь фьордуудаараа алдартай.
Норвегийн Хаант Улс Бусад албан ёсны нэр
| |
---|---|
Төрийн дуулал: Ja, vi elsker dette landet (Монгол: "Тийм ээ, бид энэ нутагтаа хайртай") Хааны дуулал: Kongesangen (Монгол: "Хааны Дуу") | |
Нийслэл ба томоохон хот | Осло 59°56′N 10°41′E |
Албан ёсны хэл | |
Хүлээн зөвшөөрөгдсөн үндэсний хэл |
|
Угсаатны бүлгүүд |
|
Шашин | |
Ард түмний нэршил | Норвегичууд |
Төр засаг | Нэгдмэл парламентын үндсэн хуульт хаант засаг |
• Хаан | Харальд V |
• Ерөнхий Сайд | Жонас Гар Сторе |
• Стортингийн ерөнхийлөгч | Масуд Гараххани |
• Ерөнхий шүүгч | Торил Мари Эйе |
Хууль тогтоох байгууллага | Стортинг |
Түүх | |
• Нэгдмэл улс байгуулагдсан | 872 |
• Норвегийн хуучин хаант улс (Оргил хэмжээ) | 1263 |
• Кальмарын холбоо | 1397 |
• Дани–Норвегийн холбоо | 1524 |
2 сарын 25, 1814 | |
• Үндсэн хууль | 5 сарын 17, 1814 |
• Швед-Норвегийн Холбоо | 11 сарын 4, 1814 |
• Швед-Норвегийн холбооны задрал | 6 сарын 7, 1905 |
Газар нутаг | |
• Нийт | 385,207 км2[12] (61b) |
• Усны эзлэх талбай (%) | 5.32 (2015)[13] |
Хүн ам | |
• 2024 тооцоо | 5,550,203[14] (118) |
• Нягтаршил | 14.4/км2 (213) |
ДНБ (ХАЧТ) | 2022 тооцоо |
• Нийт | ▲ $425 тэрбум [15] (52) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $78,128 [15] (6) |
ДНБ (нэрлэсэн) | 2022 тооцоо |
• Нийт | ▲ $504 тэрбум[15] (30) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $92,646 [15] (3) |
ОТББИ (2020) | ▼ 25.3[16] бага |
ХХИ (2022) | ▲ 0.966[17] маш өндөр · 2 |
Мөнгөний нэгж | Норвеги крон (NOK) |
Цагийн бүс | UTC+1 (ТЕЦ) |
• Зуны цаг (ЗЦ) | UTC+2 (ТЕЗЦ) |
Огнооны формат | өө.сс.жжжж |
Жолооны тал | баруун |
Утасны томьёо | +47 |
Домэйн нэр | .nod |
|
1920-иод онд Норвеги нь Ян Майеныг нэгтгэж, Умард мөсөн далай дахь Свальбардын ольтриг буюу Шпицбергенийг Шпицбергений гэрээ ёсоор эзэмших болсон юм. Мөн туйл орчмын Бувье арал, Петр I арал, Күйн Модын газар нь Норвегийн хамааралтай нутаг дэвсгэр боловч албан ёсоор тус улсад харьяалагддаггүй. Антарктид дахь Күйн Модын газар нь бусад улсаар хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй байгаа.
Дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш Норвеги нь эдийн засгийн хурдацтай өсөлтийн үр дүнд дэлхийн хамгийн чинээлэг орнуудын нэг болжээ. Норвеги нь дэлхийд газрын тосны экспортоороо 4-т орох[18] бөгөөд газрын тос олборлолт нь тус улсын ДНБ-ий дөрөвний нэгийг бүрдүүлдэг.[19]
Мөн Норвеги нь байгалийн хий, усны эрчим хүч, загас, ой, эрдэс бодисын арвин баялагтай улс болно. 2006 оны байдлаар далайн хүнсний экспортоор дэлхийд Хятадын дараа 2-т бичигдэж байна.[20] Түүнчлэн хүнсний, усан онгоцны, химийн, олборлох, меттал боловсруулах, загас агнуур, цаасны аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн.
Тус улс нь 2001-2006 онуудад хүний хөгжлийн индексээрээ дэлхийд тэргүүлсэн бөгөөд 2007, 2008 онуудад Исландтай тэргүүн байрыг хуваан эзэлж байна. 2007 оны Олон улсын энхтайвны индексээр ч дэлхийн хамгийн тайван орноор шалгарсан аж.[21] Норвеги нь НАТО-г үүсгэн байгуулсан анхны 12 орнуудын нэг юм.
Норвегийн хаан — Харальд V (1991 оноос), Ерөнхий сайд — Йонас Гар Стёре (2021 оноос).
Норвеги улс 11 фюльке (аймаг) -т хуваагддаг бөгөөд фюльке буюу аймаг нь 356 муниципалитет (сум) хуваагдаж задардаг байна.
Норвегийн нийслэл- Осло хот.
Норвеги НАТО гишүүн, Скандинавын паспорын холбоо болон Шенгений бүсэд ордог байна.