Јуџин Вигнер
унгарско-американски физичар / From Wikipedia, the free encyclopedia
Јуџин Пол Вигнер (17 ноември 1902 - 1 јануари 1995) — унгарско-американски теоретски физичар и математичар. Тој „половично“ ја добил Нобеловата награда за физика во 1963 година „за придонес во теоријата на атомски јадра и елементарни честички, особено преку откривање и примена на основните принципи на симетријата“.[1]
Јуџин Вигнер | |
---|---|
Роден(а) | Јуџин Пол Вигнер 17 ноември 1902(1902-11-17) Будимпешта, Австроунгарија |
Починал(а) | 1 јануари 1995(1995-01-01) (возр. 92) Принстон, Њу Џерси, САД |
Живеалиште | САД |
Државјанство | Американец (по 1937) Унгарец (пред 1937) |
Полиња | теоретска физика атомска физика јадрена физика физика на тврдо тело |
Установи | Гетингенски универзитет Висконсин-Медисон Принстон Проект Менхетн |
Образование | Берлински технички универзитет |
Докторски ментор | Михаил Полањи |
Други ментори | Ласло Рац Ричард Бекер |
Докторанди | Џон Бардин Виктор Фредерик Вајскопф Маркос Мошински Абнер Шимони Едвин Томсон Џејнс Фредерик Зајц Конјерс Херинг Фредерик Таперт Џозеф Хиршфелдер |
Познат по | Баргман–Вигнерови равенки Закон за запазување на парноста Вигнеровоа D-матрица Вигнер–Екартова теорема Вигнеров пријател Вигнерова полукружна распределба Вигнерова класификација Вигнероа функција на распределба Вигнерова квазиможна распределба Вигнеров кристал Вигнеров ефект Вигнерова енергија Вигнерова решетка Релативистичка Брајт–Вигнерова распределба Измената Вигнерова функција на распределба Вигнер–Деспањеева нееднаквост Габор–Вигнерова трансформација Вигнерова теорема Јордан–Вигнерова трансформација Њутн–Вигнерова локализација Вигнер-Инонува контракција Вигнер–Зајцова ќелија Вигнер–Зајцов полупречник Томас-Вигнерово вртење Вигнер–Вејлова трансформација Вигнер-Вилкинсов спектар 6-j симбол 9-j симбол |
Поважни награди | Медал на честа (1946) Френклинов медал (1950) Награда „Енрико Ферми“ (1958) Награда атоми за мир (1959) медал „Макс Планк“ (1961) Нобелова награда за физика (1963) Национален медал за наука (1969) Награда „Алберт Ајнштајн“ (1972) Вигнеров медал (1978) |
Сопружник | Амелија Франк (1936–1937; до смртта) Мери Анет Вилер (1941–1977; до смртта; 2 деца) Ајлин Клер Патон Хамилтон (1 дете) (починала 21 ноември 2010) |
Потпис |
Дипломирал на Техничкиот универзитет во Берлин, Вигнер работел како асистент на Карл Вејзенберг и Ричард Бекер на Институтот Вилхелм Кајзер во Берлин и како асистент на Давид Хилберт на Универзитетот во Гетинген. Вигнер и Херман Вејл се одговорни за воведување на групната теорија во физиката, особено на теоријата на симетрија во физиката. По иновативниот начин на кој тој ја извел работата на чистата математика, во која тој е автор на голем број на математички теореми. Особено, теоремата на Вигнер е камен-темелник во математичката формулација на квантната механика. Тој е исто така познат по неговото истражување во структурата на атомското јадро. Во 1930 година, Универзитетот Принстон го регрутирал Вигнер, заедно со Џон фон Нојман и тој се преселил во САД.
Вигнер учествувал на состанокот со Лео Силард и Алберт Ајнштајн, кој резултирал со писмото на Ајнштајн-Силард, што го поттикнало претседателот Френклин Рузвелт да се иницира проектот Менхетн за развој на атомски бомби. Вигнер се плашел дека проектот за германско јадрено оружје ќе ја развие атомската бомба прв. Во текот на проектот Менхетн, тој го предводел тимот чија задача била да дизајнира јадрени реактори, за да се претвори ураниумот во оружје плутониум. Во тоа време, реактори постоеле само на хартија и сè уште реакторот не отишол во критична состојба. Вигнер бил разочаран што на Дупонт му била дадена одговорност за детален дизајн на реакторите, а не само за нивната изградба. Тој станал директор за истражување и развој во лабораторијата Клинтон (сегашна Национална лабораторија Оак Риџ) во почетокот на 1946 година, но станал фрустриран од бирократските пречки од страна на Комисијата за атомска енергија и се вратил во Принстон.
Во повоениот период тој служел во голем број државни органи, вклучувајќи го и Националното биро за стандарди 1947-1951, математичкиот панел на Националниот совет за истражување 1951-1954, панелот по физика на Националната фондација за наука, како и за влијателниот Генерален советодавен комитет на Комисијата за атомска енергија 1952-1957 и повторно од 1959 до 1964 година. Подоцна во животот, тој станал повеќе филозофски настроен и го објавил делото Неразумната делотворност на математиката во природните науки, неговото најпознато дело, надвор од техничката математика и физика.