Kurd
Komeke etnîkî li Rojhilata navîn / From Wikipedia, the free encyclopedia
Kurd neteweyeke û komeke etnîkî ya dîrokî ya Rojhilata Navîn e ku bi zimanekî di malbata zimanî ya îranî de ye xeber didin.[21][22] Kurd bi piranî li ser axa Kurdistanê dijîn ku piştî hilweşandina Împeratoriya Osmanî, Kurdistan di navbera netewedewletên ereb, tirk û fars (Tirkiye, Sûrî, Iraq û Îranê) de tê parçekirin û tê parvekirin. Li derveyî Kurdistanê kurd li Anatolyaya Navîn, Xorasan û Qefqasyayê jî dijîn, herwiha diyasporayeke kurdan a mezin li welatên ewropî hene.
Gelhe tevahî | |
---|---|
30–40 milyon[1] (The World Factbook, texmina 2015an) 36,4–45,6 milyon[2] (Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, texmîna 2017) | |
Herêmên ku lê şêniyên sereke ne | |
Kurdistan Kurdistan | 30 - 40 milyon[3] |
Tirkiye | 16 - 21 milyon + %18 - %23[1][3][4][5] |
Îran | 10 - 12 milyon 13%[6][7] |
Iraq | 8 - 8,5 milyon 25%[8][9][10] |
Sûrî | 3 - 4 milyon + 15 - 25% [11][12][13][14][15][16][17][18][19] |
Azerbaycan | 150.000-200.000 |
Efxanistan | 200.000 |
Ermenistan | 75.000 |
Gurcistan | 40.000 |
Tirkmenistan | 50.000 |
Qazaxistan | 55.000 |
Îsrael | 250.000 |
Urdun | 40.000 |
Almanya | 1.500.000-2.500.000 [20] |
Fransa | 650.000 [20] |
Keyaniya Yekbûyî | 200.000 [20] |
Swêd | 100.000 [20] |
Holenda | 80.000 - 150.000 [20] |
Swîsre | 70.000 [20] |
Awistriya | 60.000 [20] |
Yewnanistan | 52.000 [20] |
Rûsya | 70.000 |
Belçîka | 60.000 [20] |
Danîmarka | 30.000 [20] |
Norwêc | 5.000 [20] |
Fînlenda | 15.000 [20] |
DYA | 60.000 - 100.000 |
Kanada | 30.000 - 45.000 |
Ziman | |
Kurdî (kurmancî, soranî, jêrîn, zazakî, goranî) | |
Baweriya dînî | |
Îslam (sunîtî, şiîtî, elewîtî), xiristiyanî, zerdeştî û Cihûtî | |
Têkildarên komên etnîkî | |
Îranî, belûç, peştûn, lûr, taliş, fars |
Her çiqas hejmara rastî ya tevahiya kurdan di hejmartinên nifûsê de ji aliyê dewletên ku li ser axa Kurdistanê hatine avakirin nayê behskirin jî nifûsa kurdan li gorî texmînên 2015an û 2017an li seranserê cihanê û li Kurdistanê di navbera 30–45 milyon e.[1][2] Nifûsa kurd a herî zêde (14-21 milyon kes) li Tirkiyeyê ye.
Piraniya kurdan misilman in, kurdên ku bi hewramanî, kurmancî û soranî xeber didin bi piraniya xwe sunî ne û ji mezheba şafiî ne. Li herêmên Kirmaşan, Luristan û Hamedan ên Başûrê Kurdistanê kurdên şia jî hene ku bi kelhûrî an jî feylî xeber didin. Kurdên elewî li Bakurê Kurdistanê, li herêmên Dêrsim, Mereş, Meledî, Erzingan, Sêwasê hwd dijîn.
Piştî Şerê Cîhanî yê Yekem hêzên hevalbend ên rojavayî bi ser ketin û di Peymana Sevrê ya 1920an de ji bo avakirina dewleteke kurdî şert dan. Lêbelê, bi Peymana Lozanê hidûdên Tirkiyeya îro hatine danîn û ev soz piştî sê salan hatiye şikandin. Di encamê de li dewletên ku li ser perçeyên Kurdistanê hatine damezrandin kurd mane bê statû.
Dîroka nêzîk a kurdan gelek komkujî, serhildan û pevçûnên çekdarî yên hîn jî li çar aliyê Kurdistanê berdewam in dîtiye. Kurd li Iraq û Sûriyê xwediyê herêmên otonom in, pê re hereketên kurdan li seranserê Kurdistanê ji bo heqên xwe yên kulturî, otonomî û serxwebûnê têdikoşin.