Miyshe
From Wikipedia, the free encyclopedia
Miyshe (lot. cerebellum - kishi mıy) omırtqalılar bas miyasining bir bólegi. Ádetde mıy yarımsharlaridan kishi, lekin birpara balıqlarda odan úlken bolıwı da múmkin. Adamlarda miyacha háreket basqariluvida úlken rol oynaydı. Ol sonıń menen birge birpara kognitiv funksiyalarda, mısalı dıqqat hám til, sonıń menen birge qáweter hám qaniqish sıyaqlı sezimiy basqarıwlarda da qatnasadı, biraq tiykarǵı tásiri háreketke baylanıslı funksiyalarda. Adam miyachasi háreketti shaqırmaydı, lekin háreketdegi koordinatsiya, tártip hám anıq dawam etiw waqtinı támiyinleydi: ol arqa mıy hám miydiń basqa bólimlerinen sezuvchi impulslarni qabıl etedi hám olar tiykarında hárekettiń oǵada anıq shıǵıwın támiyinleydi. Miyachaning jaralanıwı adamlarda názik háreketler, dene jaǵdayı basqariluvi hám jańa háreketler úyreniliwi aynıwına alıp keledi.[1]
Anatomik tárepten, adam miyshesi bas miydiń tómengi bólegi tiyip turıwshı bólek struktura bolıp, mıy úlken yarımsharlari tómeninde jabıwıp turadı. Onıń qabıqlog'i tártipsiz búrmelerge iye yarımsharlar qabıqlog'idan parq etip, parallel qarıqlardan ibarat. Bul parallel qarıqlar miyacha qabıqlog'i tiykarınan akkordion jaǵdayına keltirilgen dawamlı juqa toqıma ekenligin kórsetedi. Bul juqa qatlamda bir qansha neyron túrleri óz-ara tártip menen jaylasqan. Eń áhmiyetlileri Purkinye kletkaları hám donador kletkalarder. Bul kompleks struktura úlken muǵdardaǵı signallar menen islew múmkinshiligin beredi, lekin miyacha qabıqlog'idan shıǵıwshı derlik barlıq maǵlıwmat miyacha ishindegi aq elementda jaylasqan kishi tereń yadrolar sisteması arqalı ótedi.[2]
Miyacha harkat basqarıwındaǵı tiykarǵı rolidan tısqarı, háreketti úyreniwdiń bir qansha túrlerinde zárúrli, sezim-háreket (sensorimotor) munasábetleri ózgerislerinde jańa háreket úyreniw degi qatnasıwı sezilerli. Sezim-háreket kalibratsiyasini miyachadagi [sinaptik plastiklik]ka baylanıslılıǵın kórsetiwshi bir qansha teoriyalıq modeller islep shıǵılǵan. David Marr hám James Albus tárepinen ilgeri surilgan modeller hár bir miyacha Purkinye kletkaları ulıwma ayrıqsha 2 qıylı signaldı qabıllawın úyreniw tiykarında jaratılǵan : biri donador kletkalardıń parallel talshıqlarınan keliwshi mińlaǵan kúshsiz signallar ; basqası birden-bir kóteriluvchi toladan keliwshi júdá kúshli signallardı qabıllaw. Marr-Albus teoriyasınıń tiykarǵı mánisi kóteriluvchi talshıqlar “úyretiwshi signal”larni tasıydı hám parallel talshıqlar daǵı signal kúshin uzaq dawam etiwshi ózgeriwin shaqıradı. Parallel talshıqlar daǵı uzaq múddet depressiyalarini úyreniw sol túrdegi teoriyalerdi rawajlantiMiyacha harkat basqarıwındaǵı tiykarǵı rolidan tısqarı, háreketti úyreniwdiń bir qansha túrlerinde zárúrli, sezim-háreket (sensorimotor) munasábetleri ózgerislerinde jańa háreket úyreniw degi qatnasıwı sezilerli. Sezim-háreket kalibratsiyasini miyachadagi [sinaptik plastiklik]ka baylanıslılıǵın kórsetiwshi bir qansha teoriyalıq modeller islep shıǵılǵan. David Marr hám James Albus tárepinen ilgeri surilgan modeller hár bir miyacha Purkinye kletkaları ulıwma ayrıqsha 2 qıylı signaldı qabıllawın úyreniw tiykarında jaratılǵan : biri donador kletkalardıń parallel talshıqlarınan keliwshi mińlaǵan kúshsiz signallar ; basqası birden-bir kóteriluvchi toladan keliwshi júdá kúshli signallardı qabıllaw. Marr-Albus teoriyasınıń tiykarǵı mánisi kóteriluvchi talshıqlar “úyretiwshi signal”larni tasıydı hám parallel talshıqlar daǵı signal kúshin uzaq dawam etiwshi ózgeriwin shaqıradı. Parallel talshıqlar daǵı uzaq múddet depressiyalarini úyreniw sol túrdegi teoriyalerdi rawajlantirdi, lekin olardıń isenimliligi baxsli máselerdi, lekin olardıń isenimliligi baxsli másele.[3]