Litosfera
From Wikipedia, the free encyclopedia
Litosfera (grekshe «litos» — tas, qattı, «sfera» — qabıq) Jer qabıǵı hám joqarı mantiyanıń bir bólimin iyeleydi. Jer qabıǵı menen joqarı mantiya aralıǵındaǵı shegaranı 1914-jılı evropalı alım Moxorovichich anıqlaǵan[1]. Jer qabıǵınıń dúzilisi hám qalıń- lıǵına qaray 2 tipke bólinedi. Jer qabıǵınıń kontinental tipi ma- teriklerde tarqalǵan bolıp, tegisliklerde 35 – 40 km, jas tawlarda 55 – 70 km qalıńlıqqa iye. Pamir hám Hindikushta 60 – 70 km, Gimalay tawlarında 80 km ge jetedi. Kontinental yaki materik qabıǵı shógindili, granitli hám bazaltli qatlamlardan dúzilgen. Jer qabıǵında platforma hám geosinklinal aymaqlar bólinedı. Platformalar Jer qabıǵınıń oǵada bekkem bólimleri bolıp, taw dizbekleri, kúshli jer silkiniwi hám vulkan háreketleri baqlan- baydı. Olarǵa Shıǵıs Evropa, Hindistan, Sibir hám basqa platfor- maları kiredi. Platformalar tegisliklerge tuwrı keledi. Geosinklinal poyasları Jer qabıǵınıń oǵada kóp háreketsheń jerleri: olarǵa kúshli jer silkiniwler, hárekettegi vulkanlar, taw payda bolıwları tán. Tınısh okeannıń «jalınlı hàlqà»sı, Jer Orta teńizi, Gimalay, Shıǵıs Afrika, Oràylıq Amerika geosinklinal poyasları Jer qabıǵınıń eń háreketsheń bólimleri bolıp esaplanadı.