Venesúela
land í norðurhluta Suður-Ameríku / From Wikipedia, the free encyclopedia
Venesúela (spænska: República Bolivariana de Venezuela) er land í norðurhluta Suður-Ameríku með strönd að Karíbahafi og Atlantshafi í norðri og landamæri að Gvæjana í austri, Brasilíu í suðri og Kólumbíu í vestri. Úti fyrir strönd Venesúela eru eyríkin Arúba, Hollensku Antillaeyjar og Trínidad og Tóbagó. Englafossar, hæsti foss heims, 979 metar að hæð, eru í Canaimaþjóðgarðinum í suðausturhluta Venesúela. Venesúela er eitt af þeim löndum heims þar sem líffræðileg fjölbreytni er talin mest. Landið nær frá Andesfjöllum í vestri að Amasónfrumskóginum í austri. Innan landamæra þess er stór hluti hitabeltisgresjunnar Los Llanos og það á auk þess strönd að Karíbahafi. Ósar Orinoco eru í austurhluta landsins.
Bólivarska lýðveldið Venesúela | |
República Bolivariana de Venezuela | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Dios y Federación („Guð og bandalag“) | |
Þjóðsöngur: Gloria al Bravo Pueblo | |
Höfuðborg | Karakas |
Opinbert tungumál | spænska |
Stjórnarfar | Sambandslýðveldi |
Forseti | Nicolás Maduro[ath 1] |
Sjálfstæði | |
• frá Spáni | 5. júlí 1811 |
• frá Stór-Kólumbíu | 13. janúar 1830 |
• Viðurkennt | 29. mars 1845 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
32. sæti 916.445 km² 3,2 |
Mannfjöldi • Samtals (2018) • Þéttleiki byggðar |
44. sæti 28.887.118 34/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2017 |
• Samtals | 409.389 millj. dala (45. sæti) |
• Á mann | 12.400 dalir (99. sæti) |
VÞL (2018) | 0.726 (96. sæti) |
Gjaldmiðill | bólívari (VES) |
Tímabelti | UTC-4 |
Þjóðarlén | .ve |
Landsnúmer | +58 |
|
Spánverjar stofnuðu nýlendu í Venesúela árið 1522, þrátt fyrir mótspyrnu frumbyggja. Árið 1811 lýsti nýlendan yfir sjálfstæði, fyrst allra spænskra nýlendna í Suður-Ameríku. Árið 1821 varð Venesúela hluti af sambandsríkinu Stór-Kólumbíu sem náði yfir norðvesturhluta Suður-Ameríku og syðsta hluta Mið-Ameríku. Árið 1830 gerðu íbúar uppreisn undir stjórn José Antonio Páez sem varð í kjölfarið fyrsti forseti Venesúela. Þrælahald var afnumið í landinu árið 1854 en saga þess á 19. öld einkenndist af pólitískum óstöðugleika og einræði. Lýðræði var komið á árið 1958 en efnahagsáföll á 9. og 10. áratug 20. aldar leiddu til Caracazo-uppþotanna og tveggja valdaránstilrauna árið 1992. Í forsetakosningum árið 1998 komst Hugo Chávez til valda og stjórnlagaþing Venesúela 1999 samdi nýja stjórnarskrá. Eftir lát Chávez árið 2013 hófust útbreidd mótmæli og uppþot andstæðinga stjórnarinnar.
Venesúela er sambandsríki þar sem forsetinn leiðir ríkisstjórn. Landið skiptist í 23 fylki, höfuðborgarumdæmi Venesúela og alríkissvæði (eyjarnar undan strönd landsins). Venesúela gerir auk þess formlegt tilkall til landsvæðis í Gvæjana vestan við ána Essequibo (Guayana Esequiba).
Íbúar Venesúela eru um 29 milljónir og búa langflestir í borgum í norðurhluta landsins, þar af um þrjár milljónir í höfuðborginni, Caracas, sem er jafnframt stærsta borg landsins. Eftir að jarðolía fannst í landinu á fyrri hluta 20. aldar hefur Venesúela verið eitt mesta olíuútflutningsríki heims, en áður byggðist efnahagslíf landsins á kaffi- og kakóræktun. Lækkun olíuverðs á 9. áratugnum leiddi til skuldakreppu og langvinnrar efnahagskreppu þar sem hlutfall íbúa undir fátæktarmörkum náði 66% árið 1995 og verðbólga náði 100% árið 1996. Hækkun olíuverðs frá 2001 bætti um skeið hag landsins verulega og dró úr ójöfnuði og fátækt. Vöruskortur árið 2013 leiddi hins vegar til gengisfellingar og aukinnar verðbólgu. Frá árinu 2015 hafa um 4 milljónir flúið land vegna kreppunnar [1]