Túrkmenistan
land í Mið-Asíu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Túrkmenistan er land í Mið-Asíu með landamæri að Afganistan, Íran, Kasakstan og Úsbekistan og strandlengju við Kaspíahaf. Túrkmenistan var áður Sovétlýðveldi og er aðili að Samveldi sjálfstæðra ríkja.
Türkmenistan | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Türkmenistan Bitaraplygyň watanydyr (túrkmenska) Túrkmenistan er móðurland hlutleysis | |
Þjóðsöngur: Garaşsyz Bitarap Türkmenistanyň Döwlet Gimni | |
Höfuðborg | Asgabat |
Opinbert tungumál | Túrkmenska |
Stjórnarfar | Flokksræði |
Forseti | Serdar Berdimuhamedow |
Sjálfstæði | |
• frá Sovétríkjunum | 27. október 1991 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
52. sæti 491.210 km² 4,9 |
Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
113. sæti 6.031.187 10,5/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2018 |
• Samtals | 112,659 millj. dala (98. sæti) |
• Á mann | 19.526 dalir (105. sæti) |
VÞL (2019) | 0.715 (111. sæti) |
Gjaldmiðill | Túrkmenskur manat |
Tímabelti | UTC+5 |
Þjóðarlén | .tm |
Landsnúmer | +993 |
Á 8. öld fluttust Ogur-Tyrkir frá Mongólíu til Mið-Asíu og mynduðu þar öflugt ættbálkabandalag. Nafnið Túrkmenar var notað yfir þá sem tóku upp Íslam á 10. öld. Á 11. öld varð landið hluti af Seljúkveldinu en sagði sig úr því á 12. öld. Mongólar lögðu landið undir sig og á 16. öld var landið að nafninu til undir stjórn tveggja úsbekskra kanata; Kivakanatsins og Búkarakanatsins. Rússar hófu að leggja Mið-Asíu undir sig á 19. öld og stofnuðu bækistöðina Krasnovodsk (nú Türkmenbaşy) við strönd Kaspíahafs. Árið 1881 varð landið hluti af Rússneska keisaradæminu eftir ósigur Túrkmena í orrustunni um Geok Tepe. Túrkmenska sovétlýðveldið var stofnað árið 1924. Lífsháttum hirðingja var útrýmt og samyrkjubúskapur tók við. Yfir 110 þúsund létust í Asgabatjarðskjálftanum árið 1948. Árið 1991 lýsti landið yfir sjálfstæði frá Sovétríkjunum eftir þjóðaratkvæðagreiðslu og kommúnistaleiðtoginn Saparmyrat Nyýazow varð forseti. Hann kom á einræði sem byggðist á persónudýrkun forsetans. Eftir skyndilegt lát hans árið 2006 tók Gurbanguly Berdimuhamedow, varaforsætisráðherra landsins, við völdum og sigraði í sérstökum forsetakosningum árið 2007. Hann var endurkjörinn 2012 með 97% atkvæða. Hann steig til hliðar árið 2022 og lét son sinn, Serdar, taka við forsetaembættinu.
Íbúar Túrkmenistans eru um fimm milljónir. Um 85% eru Túrkmenar og um 89% aðhyllast íslam. Túrkmenska er opinbert mál landsins en margir íbúar tala rússnesku að auki. Efnahagslíf Túrkmenistans hefur vaxið hratt síðustu ár. Auður landsins byggist fyrst og fremst á miklum jarðgaslindum sem eru taldar vera þær fjórðu mestu í heimi. Landið er auk þess 9. stærsti bómullarframleiðandi heims.