Mongólía
ríki og landlukt land í Mið-Asíu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mongólía er landlukt land í Austur-Asíu sem á landamæri að Rússlandi í norðri og Kína í suðri. Landið er rúmlega 1,5 milljón ferkílómetrar að stærð, en íbúar eru aðeins 3,3 milljónir sem gerir það að dreifbýlasta sjálfstæða ríki heims. Mongólía er stærsta landlukta land heims sem ekki á strönd að innhafi. Stór hluti landsins er þakinn gresju, með fjöll í norðri og Góbíeyðimörkina í suðri. Um helmingur íbúa landsins býr í höfuðborginni, Úlan Bator.
Mongólía | |
Монгол Улс | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Mongol Ulsiin töriin duulal | |
Höfuðborg | Úlan Bator |
Opinbert tungumál | Mongólska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Ukhnaagiin Khürelsükh |
Forsætisráðherra | Luvsannamsrain Oyun-Erdene |
Stofnun | |
• Xiongnu-veldið | 209 f.o.t. |
• Mongólaveldið | 1206 |
• Sjálfstæði frá Tjingveldinu | 29. desember 1911 |
• Alþýðulýðveldið Mongólía | 11. júlí 1924 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
18. sæti 1.564.116 km² 0,67 |
Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
134. sæti 3.353.470 2,07/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2019 |
• Samtals | 47 millj. dala (115. sæti) |
• Á mann | 14.270 dalir (93. sæti) |
VÞL (2019) | 0.737 (99. sæti) |
Gjaldmiðill | Tögrög |
Tímabelti | UTC+7/+8 |
Þjóðarlén | .mn |
Landsnúmer | +976 |
Mörg hirðingjaveldi hafa orðið til þar sem Mongólía er nú, meðal annars Xiongnu-veldið, Xianbei-veldið, Rouran-veldið, Göktürk-veldið og fleiri. Árið 1206 stofnaði Djengis Khan Mongólaveldið, sem var stærsta samfellda heimsveldi sögunnar. Barnabarn hans, Kúblaí Kan, lagði Kína undir sig og stofnaði Júanveldið. Eftir að það hrundi hörfuðu Mongólar til Mongólíu og tóku aftur upp fyrri hætti sem einkenndust af átökum milli ættbálka, fyrir utan valdatíð Dayan Khan og Tumen Zasagt Khan. Á 16. öld breiddist tíbeskur búddismi út í Mongólíu og styrktist enn frekar þegar Tjingveldið lagði landsvæðið undir sig á 17. öld. Snemma á 20. öld var nær þriðjungur karlmanna í Mongólíu búddamunkar.[1][2] Þegar Tjingveldið hrundi árið 1911 lýstu Mongólar yfir sjálfstæði og fengu það formlega árið 1921. Skömmu síðar lenti Mongólía á áhrifasvæði Sovétríkjanna. Árið 1924 var Alþýðulýðveldið Mongólía stofnað sem sósíalistaríki.[3] Eftir byltingarnar 1989 varð friðsöm lýðræðisbylting í Mongólíu árið 1990 sem leiddi til fjölflokkalýðræðis með nýrri stjórnarskrá 1992 og þróun í átt til markaðsbúskapar.
Um 30% íbúa Mongólíu eru hirðingjar eða hálfhirðingjar og hrossarækt er stór hluti af mongólskri menningu. Búddismi er ríkjandi trúarbrögð en trúlausir eru annar stærsti hópurinn. Íslam eru önnur stærstu trúarbrögðin í Mongólíu, einkum meðal Kasaka. Flestir íbúar eru Mongólar að uppruna, en um 5% eru Kasakar, Túvanar og aðrir minnihlutahópar, sem búa aðallega í vesturhluta landsins. Mongólía á aðild að Sameinuðu þjóðunum, Samstarfsráði Asíu, G77, Innviðafjárfestingabanka Asíu, Samtökum óháðra ríkja, og á í samstarfi við NATO. Mongólía gerðist aðili að Alþjóðaviðskiptastofnuninni árið 1997.[4]