Norður-Írland
From Wikipedia, the free encyclopedia
Norður-Írland er eitt af fjórum löndum sem mynda Bretland. Það er á Norðaustur-Írlandi og á landamæri að Írska lýðveldinu í suðvestri. Íbúar Norður-Írlands eru um 1,8 milljónir, sem er þriðjungur allra íbúa Írlands og um 3% íbúa Bretlands. Þing Norður-Írlands var stofnað í kjölfar Föstudagssáttmálans 1998 og tekur ákvarðanir í mörgum stefnumálum þótt mest völd séu hjá ríkisstjórn Bretlands. Norður-Írland hefur samstarf við Írska lýðveldið í ýmsum málum og hefur það hlutverk að setja fram stefnu til að draga úr ágreiningi milli stjórna landanna.
Norður-Írland | |
Northern Ireland (enska) Tuaisceart Éireann (írska) Norlin Airlann (ulsterskoska) | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Höfuðborg | Belfast |
Opinbert tungumál | enska, írska og ulsterskoska |
Stjórnarfar | Þingbundin konungsstjórn |
Konungur | Karl 3. |
Forsætisráðherra | Michelle O'Neill |
Hluti Bretlands | |
• Lög um ríkisstjórn Írlands | 3. maí 1921 |
• Stjórnarskrárlög | 18. júlí 1973 |
• Lög um Norður-Írland | 17. júlí 1974 |
• Lög um Norður-Írland | 19. nóvember 1998 |
Flatarmál • Samtals |
14.130 km² |
Mannfjöldi • Samtals (2021) • Þéttleiki byggðar |
1.903.100 133/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2018 |
• Samtals | 49 millj. dala |
• Á mann | 26.000 dalir |
VÞL (2019) | 0.899 |
Gjaldmiðill | sterlingspund |
Tímabelti | UTC (UTC+1 á sumrin) |
Þjóðarlén | .uk |
Landsnúmer | +44 |
Norður-Írland varð til árið 1921 þegar Írlandi var skipt með lögum frá breska þinginu þar sem meirihluti íbúa norðurhlutans voru fylgjandi sameiningu við Bretland. Flestir þeirra voru mótmælendatrúar og afkomendur innflytjenda frá Stóra-Bretlandi. Árið eftir var Írska fríríkið stofnað í suðurhlutanum. Á Norður-Írlandi er þó stór minnihluti kaþólskra íbúa sem líta á sig sem Íra fremur en Breta. Saga Norður-Írlands hefur mótast af átökum milli þessara hópa. Seint á 7. áratug 20. aldar hófst átakatími sem stóð í þrjá áratugi. Friðarferli náði hátindi sínum með Föstudagssáttmálanum 1998 þótt aðskilnaður og tortryggni milli hópa séu enn vandamál.
Norður-Írland var sögulega iðnvæddasti hluti eyjarinnar. Eftir hnignunarskeið vegna átakanna hefur atvinnulíf tekið við sér frá því seint á 10. áratugnum vegna aukinna viðskipta við Írska lýðveldið og aukningu ferðaþjónustu. Atvinnuleysi á Norður-Írlandi náði hámarki 1986 þegar það var yfir 17%. Það er nú svipað og annars staðar í Bretlandi.
Frægir Norður-Írar eru meðal annars Van Morrison, Rory McIlroy, Joey Dunlop og George Best. Sumir Norður-Írar, eins og Seamus Heaney og Liam Neeson, líta fyrst og fremst á sig sem Íra. Menningarleg tengsl við bæði Írska lýðveldið og Bretland eru margþætt og flókin. Í íþróttum sendir Írland stundum eitt sameiginlegt lið og á Ólympíuleikunum geta Norður-Írar valið hvort þeir keppa fyrir Írska lýðveldið eða Bretland. Í Samveldisleikunum sendir Norður-Írland sérstakt lið.