Otto von Bismarck
Nangbangon ti Aleman nga Imperio / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ni Otto Eduard Leopold, Prinsipe iti Bismarck, Duke iti Lauenburg (1 bril 1815 – 30 Hulio 1898), ammo a kas ni Otto von Bismarck, ket maysa idi a konserbatibo nga Aleman nga estadista a nagituray kadagiti Europeano a pannakibiang manipud idi 1860 aginggana ti pannakaikkatna idi 1890. Kalpasan kadagiti ababa a panagballigi ti gubgubat isu ket nagipagkaykaysa kadagiti nadumaduma nga estado iti maysa a nabileg nga Imperio nga Aleman babaen ti Prusiano a panangidaulo, ken nagpartuat ti maysa a "gantingan iti bileg" a nagpreserba ti kappia idiay Europa manipud idi 1871 aginggana idi 1914.
A kas ti Ministro Presidente ti Prusia idi 1862–90, ni Bismarck ket nanagipaunget ti gubat a nagaramid ti Prusia a nagturay iti Austria ken Pransia, ken nangilinia kadagiti ti likud ti Prusia dagiti babbabassit nga estado ti Aleman. Idi 1867 isu ket nagbalin pay a Kansilier ti Kompederasion ti Amianan nga Alemania. Ni Bismarck ket nangidaremdem ken nagpartuat ti Aleman nga Imperio idi 1871, nga isu ti immuna a nagbalin a Kanselor ken kaaduan a nagtengtengngel kadagiti pannakibiangna aginggana idi inikkat babaen ni Kaiser (Emperador) William II idi 1890. Ti diplomasiana iti Realpolitik ken ti nabileg a panagturayna ket nakaala kaniana ti parbo a nagan a kas ti "Landok a Kanselor". A kas ti inbaga ni Henry Kissinger, "Ti tao iti 'dara ken landok' nagsurat ti prosa iti naisangsangayan a panakaidagus ken kalawag, a maipadpada ti panakaidumdumana kenni Churchill ti panagus-usarna ti pagsasao nga Ingles."[1]
Isu ket nagusar ti gantingan iti bileg a diplomasia tapno agtultuloy nga agkappia ti Europa idi panawen nga 1870 ken panawen nga 1880. Isu ket nagpartuat ti baro a pagilian ken nagiturong ti nanam-ay nga estado. Dina kinayat ti kolonianismo ngem nagmaredmed a nangipatakder ti ballasiw taaw nga imperio idi indemanda dagiti napilpili a tattao ken pamanunotan ti masa. Ni Bismarck, ket maysa a nagraraem a Luterano ket natalek para iti arina, a gaputi daytoy ket nagited kenni Bismarck ti napno a suportana. Bayat a ti baro nga Aleman nga Imperio ket unibersal a kalintegan a panagbutos ti lallaki, dagiti nabutosan nga opisial ket awan ti agpayso a panagtengngelda ti gobierno. Ni Bismarck di-nagtaltalek ti demokrasia ken nagturay babaen ti napigsa, nasayaat a nasanay a burokrasia nga adda ti bileg a tinegtengngel ti maysa a Junker a napili a tattao a nagirepresenta kadagiti naisanglad nga aristokrasia ti daya.
Ni Bismarck, ket maysa met laeng nga aristokratiko a Junker, nga isu ket adda ti nakarit unay ken mangiturturay a personalidad. Isu ket nagtagikua ti saan laeng a ti napaut a nailian ken internasional a pannakasirmata, ngem ti pay ababa nga abilidad a naigiddanan a mangsalamangka kadagiti adu a narikut a panagrang-ay. A kas ti daulo a kinunkuna dagiti historiador a kas ti "rebolusionario a konserbatismo"[2] ni Bismarck ket nagbalin a bannuar kadagiti Aleman a nationalista; nagipatakderda kadagiti ginasut a monumento a mangidaydayaw ti ikonko a simbolo ti bnabileg a konserbatibo a dauloan. Dagiti historiador ket dinaydayawda isuna a kas maysa nga estadista timoderasion ken gantingan a nangipatpatuloy ti kapia idiay Europa ken kangrunaan nga akinrebbeng para iti panagkaykaysa ti moderno nga Alenania.