Օմայյան խալիֆայություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Օմայյան խալիֆայություն (արաբ․՝ الدولة الأموية՝ ադ-դաուլա ալ-ումաուիյյա՝ Օմայանների պետություն), միջնադարյան պետություն Մերձավոր Արևելքում 661-750 թվականներին։ Հանդիսանում է Արաբական խալիֆայության առաջին ժառանգական դինաստիան։ Հիմնադրել է Սիրիայի կառավարիչ Մուավիա իբն Աբի Սուֆյանը՝ 660 կամ 661 թվականին[Ն 1]։ Երկիրը կառավարել է Օմայյանների տոհմը։ Տարածքը կազմել է առավելագույնը 15 000 000 քառ. կմ՝ Աբդ ալ-Մալիք (685-705) և Վալիդ (705-715) խալիֆների օրոք։
| ||||
| ||||
Քարտեզ | ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Մայրաքաղաք | Դամասկոս | |||
Մակերես | 15,000,000 կմ² | |||
Բնակչություն | 34,000,000 | |||
Լեզու | Արաբերեն | |||
Ազգություն | արաբներ, հույներ, ասորիներ, պարսիկներ, հայեր | |||
Կրոն | Իսլամ | |||
Արժույթ | դինար և դիրհամ | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Միապետություն | |||
Դինաստիա | Օմայյաններ | |||
Պետության գլուխ | խալիֆ | |||
Պատմություն | ||||
- Յազիդ I-ի իշխանության գալը | 680 | |||
- Ներդինաստիական փոփոխություն. Մրվանիներ | 684 | |||
- Հյուսիսային Աֆրիկայի և Իսպանիայի նվաճում | 700-715 |
Առաջին շրջանում մայրաքաղաքն էր ասորական ու արաբական մշակութային, քաղաքական ու տնտեսական կարևոր կենտրոն Դամասկոսը (661-744)։ Կապված կենտրոնական իշխանության թուլացման հետ՝ մայրաքաղաքի՝ արքունի նստավայրի տեղափոպումը վերջին տարիներին հաճախակի բնույթ էր կրում։ Հզորության շրջանում, երբ անկում էր ապրում տարածաշրջանի միակ տերությունը՝ Բյուզանդական կայսրությունը, Օմայան խալիֆայությունն ներառել է բազմաթիվ հարևան և հեռավոր երկրներ։ Պետության իշխանությունը տարածվում էր Կենտրոնական Ասիայից Ատլանտյան օվկիանոս՝ ներառելով Միջին Ասիան ու արևմտյան Հնդկաստանը, Իրանական բարձրավանդակն ու Միջագետքի դաշտավայրը, Հայկական լեռնաշխարհն ու Կովկասը, Արաբական թերակղզին ու Արևելյան Միջերկրականը, Հյուսիսային Աֆրիկան ու Պիրենեյան թերակղզին։
8-րդ դարի կեսերին խալիֆայությունը թուլանում է։ Մշտական պատերազմներն ավարտվում են 732 թվականին, երբ արաբները պարտություն են կրում Պուատիե քաղաքի մոտ՝ ֆրանկական թագավորի զորքերից։ Տնտեսության զարգացումը, որը հիմնված էր ռազմական առաջընթացի վրա, կանգ է առնում, ինչը հանգեցնում է ներխալիֆայական հակամարտությունների։ 750 թվականին տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն. գահ են բարձրանում Աբբասյանները, ովքեր 762 մայրաքաղաքը տեղափոխում են նորակառույց Բաղդադ։ Օմայյանների վերջին ներկայացուցիչ Աբդ ալ-Ռահմանը, ով փրկվում է արքունական ընտանիքի կոտորածից, փախչում է խալիֆայության ամենահեռավոր տիրույթը՝ Պիրենեյան թերակղզի, որտեղ հիմնում է անկախ ամիրայություն՝ Կորդովա մայրաքաղաքով։
Օմայյան խալիֆայությունը իսլամական Արևելքի առաջին պետությունն էր, որ ստեղծվել է վերջին բարեպաշտ խալիֆի՝ Ալի իբն Աբի Տալիբի և Դամասկոսի կառավարիչ Մուավիայի պայքարի արդյունքում։