زەندییەکان
بنەماڵەیەکی کوردبوون فەرمانڕەوایەتی ئێرانیان دەکرد (١٧٥٠–١٧٩٤) / From Wikipedia, the free encyclopedia
زەندییەکان بنەماڵەیەکی کوردی لەک[1][2][3] بوون کە لە ساڵانی ١٧٥٠ تا ١٧٩٤ لە ئێران حوکمیان دەکرد.[4][5] بۆ یەکەمجار کەریم خانی زەند توانی لە دوای ھەڵوەشاندنەوەی پادشایی ئەفشارییەکان ئاسایش بھێنێتەوە وڵات و حکوومەتێکی بەھێز پێک بھێنێت، پایتەختی زەندییەکان شیراز بوو.
زەندییەکان لە یەکێک لە ھۆزەکانی کوردی فەیلی کە لە ناوچەی باشووری ئێران نیشتەجێ بوون. لە ساڵی ١٧٣١ی زایینی نادر شا لە ناوچەکانی خۆیان دەریانکرد بۆ خۆراسان. زەندییەکان بە سەرۆکایەتی کەریم خانی زەند گەڕانەوە بۆ باشوور. کەریم خان (١٧٥٠–١٧٧٩ز) دەستی بەسەر ناوچەکانی باشووری ئێراندا گرت، دواتر پێی دەگوترا وەکیل. دوای فەتحکردنی مازەندەران (١٧٥٩ز) و پاشان ئازەربایجان (١٧٦٢ز) دەبێتە خاوەنی ناوچەیەکی فراوان لە ئێران جگە لە ناوچەی خۆراسان، و گەمارۆی بەسرەی دا تا ئەو کاتەی کەسە دیارەکانی ناوچەکە دەچن بۆ لای سەرکردە سدیق خان و داوای سەلامەتییەکان لێدەکەن، بەڵام ھاتە ناو شارەکە و چەند ڕۆژێک کاری تێیدا شتانێکی دەگوت کە ھەرگیز نەبیسترابوو ھەرگیز، سووکایەتی بە ھاوەڵانی محەممەد دەکرد لەسەر مینبەرەکان. لەم ماوەیەدا سەرکردە محەممەد خانی زەند سەریھەڵدا، کە سنوورەکانی ڕۆژاوای ئێرانی پاراست و لە شەڕێکدا سوپای عوسمانی تێکشکاند و فەرماندەی سوپای عوسمانی ناچارکرد بۆ کەرکوک بکشێتەوە، دوای ئەوە فەرماندە تورکەکە نەیتوانی بەردەوام بێت شەڕەکەی و ناچار بوو بگەڕێتەوە بارەگاکەی لە جۆلان. وڵاتەکەی گەیاندە لوتکەی ئابووری (گەشەسەندنی بازرگانی لەگەڵ ھیندستان، کۆنترۆڵکردنی داھاتی باج، پەرەپێدانی سیستەمی ئاودێری) و پایتەختەکەی (شیراز) کردە ناوەندێکی ڕۆشنبیری گرنگ. دوای مردنی وڵات کەوتە ئاژاوە. شەڕەکان تا ڕووخانی دوایین زەند لە ساڵی ١٧٩٤ی زایینی لە کرمان لەسەر دەستی قاجاڕەکان و ئەوانەی دوای ئەوان لە ئێراندا بەردەوام بوون.