بیروونی
From Wikipedia, the free encyclopedia
ئەبوڕەیحانی بیرونی ناسراو بە ئەلبیرونی ناوی تەواوی (ئەبوڕەیحان محەممەد کوڕی ئەحمەد بیرونییە)، گەردوونناس و بیرکاریزان و مێژوونووس و مرۆڤناس و جوگرافیاناسێکی زمانی فارسی موسڵمان بوو. باسکراوە کە یەکێکە لە زیرەکترینەکانی سەردەمی ئیسلامی، و یەکەم کەس بووە کە باسی لەوە کردووە کە زەوی بە دەوری خولگەکەی خۆیدا دەسووڕێتەوە.
ئەبوڕەیحان بیرونی Al-Biruni | |
---|---|
لەدایکبوون | ٤ی ئەیلوولی ٩٧٣ز [1] خۆراسان، (ئۆزبەکستانی ئێستا) |
مردن | ١٠٥٢ [1] غەزنە (دەوڵەتی غەزنەوی) |
نیشتەجێ | خوارزم زیارییەکان دەوڵەتی غەزنەوی |
سەردەم | سەردەمی زێڕینی ئیسلام |
نەتەوە | فارس |
بواری زانستی | فیزیک، مرۆڤناسی، گەردوونناسی، ئەستێرەناسی، مێژوو، بیرکاری، کیمیا، جوگرافیا، پزیشکی، دەروونناسی، فەلسەفە، ئایینناسی |
ناسراو بە ھۆی | دامەزرێنەری بیری هیندناسی (Indology) و جیۆدیزیادامەزرێنەری بیری هیندناسی (Indology) و جیۆدیزیا |
کاریگەر بووە بە | محەممەد, ئەرەستوو, Ptolemy, Aryabhata, Brahmagupta, ئەبووحەنیفە دینەوەری, ئەبووبەکر ڕازی, al-Sijzi, Iranshahri, Abu Nasr Mansur, ئیبن سینا, بەتتانی |
کاریگەری بووە لەسەر | Al-Sijzi, ئیبن سینا, عومەر خەییام, al-Khazini, Zakariya al-Qazwini, Maragha observatory, Islamic science, فەلسەفەی ئیسلامی |
بیروونی بە یەکێک لە زانا گەورەکانی سەردەمی ئیسلامی لە سەدەکانی ناوین هەژمار دەکرێت، زانستەکەی فیزیا و بیرکاری و زانستی سروشتی دەگرێتەوە، و شوێنی هەبوو وەک مێژووزان و زمانەوان و زانای مێژووە یەک لە یەکەکان. بیروونی لە زۆربەی زانستەکاندا خوێندوویەتی، وەکوو وەفایەک بۆ کارەکانی و لێکۆڵینەوەکانی، خێزانی شاهانە و ئەندامەکانی لە کۆبوونەوەیەکدا هانیاندا بۆ لێکۆڵینەوەی زانستی و ئاشکراکردنی هەندێک شت. بیروونی لە سەردەمی زێڕینی ئیسلامدا ژیاوە و چەندین لێکۆڵینەوەی زانستی کردووە هاوشانی مەنهەج و بیرکردنەوەی ئیسلامی. بیرونی بە چەندین کەس و نەتەوە کاریگەر بووە، وەک ئیغریقیکییەکان کە ئیلهامی لێوەرگرتوون لە کاتی خوێندنی فەلسەفە. بیرونی زمانەکانی خوارزمی و فارسی و عەرەبی و ئەغریقی و سانسکریتی و عیبری و تراثی و سریانی زانیوە. بیروونی زۆربەی ژیانی لە (خەزنە) بەسەر بردووە، کە بوو بە پایتەختی (گزنویان)، کە ئێستا دەکەوێتە ناوەڕاستی خۆرهەڵاتی ئەفغانستان. بیروونی گەشتی کردووە بۆ باشووری ئاسیا و لێکۆڵینەوەیەکی نووسیوە دەربارەی (ڕۆشنبیری هیند)، بیرونی بە (زانستی هیند) ناو دەبرێت، هەروەها ناسراوە بە نووسینە بابەتی و کلتوورییەکانی. بە مامۆستا نازناوی دەرکردووە ئاماژە بەوەی کە کەس پێشتر لە سەدەی یازدە بەو شێوەیەی ئەو باسی هیندی نەکردووە.