Biyetnam
From Wikipedia, the free encyclopedia
Biyetnam (Vietnamese: Việt Nam [vîət nāːm] ⓘ), opisyal nga ang Sosyalistang Republika sa Biyetnam (SRB), maoy usa ka nasod sa sidlakang ngilit sa mainland Southeast Asia, uban sa usa ka dapit sa 331,700 km2 ug populasyon nga kapin sa 100 milyon, naghimo niini sa kalibutan ikanapulo ug lima nga labing populasyon nga nasud. Ang Biyetnam nakigbahin sa mga utlanan sa yuta sa China sa amihanan, ug Laos ug Cambodia sa kasadpan. Nag-ambit kini sa mga utlanan sa dagat uban sa Thailand pinaagi sa Gulpo sa Thailand, ug sa Philippines, Indonesia, ug Malaysia agi sa South China Sea. Ang kapital niini mao ang Hanoi ug ang kinadak-ang siyudad niini mao ang Ho Chi Minh City (kasagarang gitawag sa kanhing ngalan niini, Saigon).
Kini nga artikulo anaa sa proseso sa paghubad gikan sa laing pinulongan nga Wikipedia. Aron makunhuran ang mga panagsumpaki sa pag-edit, palihug hunahunaa nga dili kini i-edit samtang nagpadayon ang paghubad. |
Kini article mahimong taas kaayo sa pagbasa ug pag-navigate nga komportable. (Enero 2024) |
Sosyalistang Republika sa Biyetnam Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Vietnamese) | |
---|---|
Motto: Độc lập – Tự do – Hạnh phúc "Independente – Kagawasan – Kalipay" | |
Awit: Tiến Quân Ca "Army Marso" | |
Kapital | Hanoi 21°2′N 105°51′E |
Pinakadako city | Ho Chi Minh City 10°48′N 106°39′E |
Opisyal nga pinulongan | Binyetnamita[1] |
Etniko grupo (2019) |
|
Relihiyon (2019) | |
Demonym(s) | Binyetnamita Viet (kolokyal) |
Gobyerno | Sosyalistang republika |
• Kinatibuk-ang Kalihim | Nguyễn Phú Trọng |
• Presidente | Võ Văn Thưởng |
• Prime Minister | Phạm Minh Chính |
• Pangulo sa Nasyonal nga Asembliya | Vương Đình Huệ |
Lehislatura | Nasyonal nga Asembliya |
Pagporma | |
• Independence gikan sa China | 938 |
• Unang gingharian | 968 |
• Pag-uli sa kagawasan | 1428 |
• Ang panaghiusa ni Nguyễn | 1802 |
• Treaty sa Protektorat | 25 Agosto 1883 |
• Deklarasyon sa Kagawasan | 2 Septyembre 1945 |
• Amihanang-habagatan nga dibisyon | 21 Hulyo 1954 |
• End of Vietnam War | 30 Abril 1975 |
• Paghiusa pag-usab | 2 Hulyo 1976 |
• Bag-ohon | 18 Disyembre 1986 |
• Konstitusyon karon | 28 Nobyembre 2013 |
Area | |
• Total | 331,700[4] km2 (128,100 sq mi) (66th) |
• Tubig (%) | 6.38 |
Populasyon | |
• 2023 estimate | 100,000,000[5] (15th) |
• 2019 census | 96,208,984[2] |
• Densidad | 295.0/km2 (764.0/sq mi) (29th) |
GDP (PPP) | 2023 estimate |
• Total | $1.434 trillion[6] (26th) |
• Per capita | $14,285[6] (106th) |
GDP (nominal) | 2023 estimate |
• Total | $433.356 billion[6] (35th) |
• Per capita | $4,316[6] (119th) |
Gini (2018) | 35.7[7] medium |
HDI (2021) | 0.703[8] high · 115 |
Salapi | Vietnam dong (₫) (VND) |
Time zone | UTC+07:00 (Vietnam Standard Time) |
Dapit sa pagmaneho | husto |
Code sa pagtawag | +84 |
Internet TLD | .vn |
Kini article naglangkob Vietnamese text. Sa walay angay paghatag suporta, basin makakita ka mga marka sa pangutana, mga kahon, o ubang mga simbolo imbes nga chữ Nôm, chữ Hán and chữ Quốc ngữ. |
Ang Vietnam gipuy-an sa Paleolithic nga edad, nga adunay mga estado nga gitukod sa unang milenyo BC sa Delta sa Pulang Suba sa modernong-adlaw amihanan nga Vietnam. Ang Han dinastiya misakop sa Amihanan ug Sentral Vietnam ubos sa pagmando sa China gikan sa 111 BC, hangtod nga mitumaw ang unang dinastiya niadtong 939. Ang sunud-sunod nga mga dinastiya sa monarkiya misuhop sa mga impluwensya sa China pinaagi sa Confucianismo ug Budhismo sa Vietnam, ug mipalapad sa habagatan ngadto sa Mekong Delta, nagsakop sa Champa. Sa kadaghanan sa ika-17 ug ika-18 nga siglo, ang Vietnam epektibong nabahin sa duha ka dominyo sa Đàng Trong ug Đàng Ngoài. Ang Nguyễn — ang kataposang imperyal nga dinastiya — misurender sa Pransiya niadtong 1883. Niadtong 1887, ang teritoryo niini gisagol sa Pranses nga Indochina ingong tulo ka managlahing rehiyon. Sa diha-diha nga pagkahuman sa Ikaduhang Gubat Kalibotanon, ang nasyonalistang koalisyon Viet Minh, nga gipangulohan sa komunistang rebolusyonaryo Ho Chi Minh, naglunsad sa Rebolusyong Agosto ug gideklarar Independence sa Vietnam niadtong 1945.
Ang Vietnam miagi sa dugay nga pakiggubat sa ika-20 nga siglo. Pagkahuman Ikaduhang Gubat Kalibotanon, France mibalik aron bawion ang kolonyal nga gahum sa Unang Indochina Gubat, diin ang Vietnam migawas nga madaogon niadtong 1954. Isip resulta sa mga tratado nga gipirmahan tali sa Viet Minh ug France, ang Vietnam nabahin usab sa duha ka bahin. Ang Gubat sa Vietnam nagsugod wala madugay pagkahuman, tali sa komunista Amihanan Biyetnam, gisuportahan sa Soviet Union and China, ug ang anti-komunista Habagatan Biyetnam, gisuportahan sa United States. Sa kadaugan sa North Vietnam niadtong 1975, ang Vietnam nahiusa pag-usab isip unitary sosyalistang estado ubos sa Communist Party of Vietnam (CPV) niadtong 1976. Usa ka dili epektibo nga giplano nga ekonomiya, usa ka embargo sa pamatigayon sa Kasadpan, ug mga gubat sa Cambodia ug China labi nga nakapiang sa nasud. Niadtong 1986, gisugdan sa CPV ang mga reporma sa ekonomiya ug politika nga susama sa reporma sa ekonomiya sa China, nga nagbag-o sa nasud ngadto sa usa ka ekonomiya sa merkado nga gipunting sa sosyalista. Ang mga reporma nagpadali sa Vietnamese reintegration ngadto sa global nga ekonomiya ug politika.
Ang Vietnam usa ka nag-uswag nga nasud nga adunay ubos-tunga-tunga nga kita nga ekonomiya. Kini adunay taas nga lebel sa korapsyon, censorship, mga isyu sa kinaiyahan ug dili maayo nga rekord sa tawhanong katungod; ang nasud nahimutang sa taliwala sa labing ubos sa internasyonal nga mga sukod sa sibil nga kagawasan, kagawasan sa prensa, ug kagawasan sa relihiyon ug etnikong minorya. Kabahin kini sa internasyonal ug intergovernmental nga mga institusyon lakip na ang ASEAN, ang APEC, ang CPTPP, ang NAM, ang OIF, ug ang WTO. Kaduha na kini nakalingkod sa UNSC.