Готфрыд Лейбніц
From Wikipedia, the free encyclopedia
Го́тфрыд Ві́льгельм Ля́йбніц[16] або Ле́йбніц[17][18][19][20] (Gottfried Wilhelm Leibniz або ням.: Gottfried Wilhelm von Leibniz, МФА: [ˈɡɔtfʁiːt ˈvɪlhɛlm fɔn ˈlaɪbnɪts][21] або [ˈlaɪpnɪts][22]; 21 чэрвеня (1 ліпеня) 1646 — 14 лістапада 1716) — саксонскі філосаф, логік, матэматык, механік, фізік, юрыст, гісторык, дыпламат, багаслоў i крэацыяніст, вынаходнік і мовазнавец[17][18][20]. Заснавальнік і першы прэзідэнт Берлінскай Акадэміі навук[18][23][24], замежны член Французскай Акадэміі навук[25].
Найважнешыя навуковыя дасягненні:
- Лейбніц, незалежна ад Ньютана, стварыў матэматычны аналіз — дыферэнцыяльнае і інтэгральнае вылічэнні, заснаваныя на бясконца малых[25].
- Лейбніц стварыў камбінаторыку як навуку[26].
- Ён заклаў асновы матэматычнай логікі[17][20].
- Апісаў двайковую сістэму злічэння з лічбамі 0 і 1[27].
- У механіцы ўвёў паняцце «жывой сілы» (правобраз сучаснага паняцця кінетычнай энергіі) і сфармуляваў закон захавання энергіі[17].
- У псіхалогіі высунуў паняцце несвядома «малых перцэпцый» і развіў навуку о несвядомым псіхічным жыцці[17].
Лейбніц таксама з’яўляецца завяршальнікам філасофіі XVII стагоддзя і папярэднікам нямецкай класічнай філасофіі, стваральнікам філасофскай сістэмы, што атрымала назву манадалогія[28]. Ён развіў навуку пра аналіз і сінтэз[17][29], упершыню сфармуляваў закон дастатковай асновы (якому, аднак, прыдаваў не толькі лагічны (які адносіцца да мыслення), але і анталагічны (які адносіцца да быцця) сэнс: «… ніводная з’ява не можа апынуцца праўдзівым ці сапраўдным, ніводнае цверджанне справядлівым, — без дастатковай асновы, чаму менавіта справа ідзе так, а не іначай…»)[28][30]; Лейбніц з’яўляецца таксама аўтарам сучаснай фармулёўкі закона тоеснасці[17][20][29]; ён увёў тэрмін «мадэль»[17], пісаў пра магчымасць машыннага мадэлявання функцый чалавечага мозгу[31]. Лейбніц выказаў ідэю пра ператварэнне адных відаў энергіі ў іншыя[17], сфармуляваў адзін з найважнейшых варыяцыйных прынцыпаў фізікі — «прынцып найменшага дзеяння» — і зрабіў шэраг адкрыццяў у адмысловых падзелах фізікі[17][20].
Ён першым звярнуўся да пытання пра ўзнікненне расійскай кіруючай дынастыі[32], першым у нямецкай гістарыяграфіі звярнуў увагу на ўзаемасувязь лінгвістычных праблем з генеалогіяй[32], стварыў тэорыю гістарычнага паходжання моў і даў іх генеалагічную класіфікацыю, з’явіўся адным са стваральнікаў нямецкага філасофскага і навуковага лексікона[17][20].
Лейбніц таксама ўвёў ідэю цэласці арганічных сістэм, прынцып нязводнасці арганічнага да механічнага і выказаў думку пра эвалюцыю Зямлі[17].