Йыһан
From Wikipedia, the free encyclopedia
Йыһан — ко́смос (греч. κόσμος — тәртип, гармония) — төҙөлөш, донъя, күк ҡабағы, материаль тормош. Ко́смос «порядок, гармония») — понятие древнегреческой философии и культуры, представление о природном мире как о пластически упорядоченном гармоническом целом[1]. Противопоставлялся хаосу. Греки соединяли в понятии «космос» две функции — упорядочивающую и эстетическую[2][3].
Был мәҡәләне әлеге ваҡытта ҡатнашыусы Akkashka мөхәррирләй. |
Донъяның килеп сығышы,[4] дөйөм алғанда һәм уның өлөштәре[5], хаостан йыһан барлыҡҡа килеүе тураһында мифтар - косогония мифтары тип атала. Күпселек мифологияларҙың[6] төп башланғыс сюжеты, мифтарҙың төп категорияһы[7] һәм төрө. Ғаләм килеп сығышы тураһында космологик күҙаллауҙар менән [6] айырылғыһыҙ бәйләнгән.
Йыһан мифтарында хаостың ғаләмгә әүерелеү пафосы айырыуса актуаль. Уларҙа йыһан структураһы тураһында космологик күҙаллауҙар сағыла. Төп стихияларҙың (ут, һыу, ер, һауа) айырылыуы һәм бүленеүе, күкте ерҙән айырыу, донъя океанынан ер ҡабығының барлыҡҡа килеүе, донъя ағасы, донъя тауы урынлашыуы, күктә яҡтыртҡыстар нығытылыуы, һуңынан ландшафтүҫемлектәр, хайуандар, кеше булдырыу тураһында бәйән ителә. Донъя беренсе элементтан (субстрат), мәҫәлән, донъя йомортҡаһынан йәки антропоморф бәһлеүән-тәүзаттан барлыҡҡа килеүе мөмкин. Төрлө йыһан объекттарын табыу, хатта урлау һәм мәҙәни герой тарафынан күсереп ултыртылыуы мөмкин.