Алтын
From Wikipedia, the free encyclopedia
Алтын (Aurum ,Au) — химик элементтарҙың периодик таблицаһында атом һаны буйынса 79-сы элемент.
| ||||
---|---|---|---|---|
Атом номеры | 79 | |||
Матдәнең тышҡы күренеше | Йомшаҡ, сүкелеүсән һары металл | |||
Атом үҙенсәлеге | ||||
Атом массаһы (моляр масса) | 196,96654 а. м. б. (г/моль) | |||
Атом радиусы | 146 пм | |||
Ионизация энергияһы (беренсе электрон) | 889,3 (9,22) кДж/моль (эВ) | |||
Электрон конфигурацияһы | [Xe] 4f14 5d10 6s1 | |||
Химик үҙенсәлеге | ||||
Ковалент радиусы | 134 пм | |||
Ион радиусы | (-3e) 185 (+1e) 137 пм | |||
Электр тиҫкәрелеге (Полинг буйынса) | 2,64 | |||
Электрод потенциалы | Au←Au-3 1,50 В Au←Au+ 1,70В | |||
Оксидлашыу дәрәжәһе | -3,1,3 | |||
Матдәнең термодинамик үҙенсәлеге | ||||
Тығыҙлыҡ | 19,3 г/см³ | |||
Моляр йылы һыйҙырыусанлығы | 25,39 Дж/(K•моль) | |||
Йылы үткәреүсәнлек | 318 Вт/(м•K) | |||
Эреү температураһы | 1337,58 K | |||
Эреү йылылығы | 12,68 кДж/моль | |||
Ҡайнау температураһы | 3080 K | |||
Парға әйләнеү йылылығы | ~340 кДж/моль | |||
Моляр күләм | 10,2 см³/моль | |||
Матдәнең кристаллик рәшәткәһе | ||||
Рәшәткә төҙөлөшө | кубик | |||
Рәшәткә параметрҙары | 4,080 Å | |||
Дебай температураһы | 170,00 K |
Au | 79 |
196,96654 | |
[Xe]4f145d106s1 | |
Алтын |
1) химик элемент (Au); 2) алтын һәм ҡушылмаларҙан — көмөш, баҡыр һ.б. торған минерал. 40-лап минерал билдәле. Алтын асыҡ һары, тоноҡ һары, ҡыҙғылт-һары, йәшкелт төҫтә. Бөртөктәр, тәңкә, тоташ массалар һ.б. хасил итә. Ҡатылығы 2-3, тығыҙлыгы 15,6-18,3 г/см³. Азот һәм тоҙ кислотаһы ҡатнашмаһында, шулай уҡ цианид кислотаһында эрей. Туҙан һамаҡ (5-50 мкм), ваҡ (0,05-2 мм) һәм эре (2 миллиметрҙан артығырак, шул иҫәптән самородок) төрҙәре бар. Төп сығанаҡтарҙа (кварцлы, полиметаллы, комплекслы һ.б.) һәм сәселмәләрҙә осрай.
Төп рудаларҙа алтындың күләме 1-50 г/т һәм артығыраҡ, сәселмәләрҙә 0,05-2 г/м³ һәм артығыраҡ. 2006 йылда донъя күләмендәге запасы 87,1 мең т самаһы, табыш (т/йыл) — 2500, шул иҫәптән ЮАР-ҙа — 279, АҠШ-та — 257, Рәсәй Федерацияһында — 173).