Uran (planet)
Günəş Sisteminin 7-ci planeti / From Wikipedia, the free encyclopedia
Uran planeti — Günəşə yaxınlığına görə yeddinci planet. Günəş sistemində radiusuna görə üçüncü, kütləsinə görə dördüncü ən böyük planetdir. Uranın tərkibi Neptunun tərkibi ilə eynidir, hər ikisində də eyni kimyəvi elementlər mövcuddur, bu tərkib hissələri onları böyük qaz nəhəngləri olan Yupiter və Saturndan fərqləndirir. Bu səbəblə, alimlər Uran və Neptunu qaz nəhənglərindən ayırmaq üçün onları "buz nəhəngləri" kimi təsnif edirlər. Uranın atmosferinin əsasən hidrogen və helium tərkibi ilə Saturn və Yupiterin atmosferinə oxşarlığına baxmayaraq, ammonyak, metan və başqa hidrokarbonlarla birlikdə tərkibində daha çox buz mövcuddur.[17] Uran minumum 49 K (−224 °C; −371 °F) temperatur ilə Günəş sistemində ən soyuq atmosferə sahibdir. Uran kompleks təbəqəli bulud strukturuna malikdir. Ən aşağı təbəqədəki buludlarda su, ən üst təbəqədəki buludlarda isə metan olduğu düşünülür.[17] Uranın daxili əsasən buz və qayalıqdan ibarətdir.[16]
Kəşfi | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kəşf edən | Vilyam Herşel | ||||||||||||||||
Kəşf yeri | Bat, Böyük Britaniya | ||||||||||||||||
Kəşf tarixi | 13 mart 1781 | ||||||||||||||||
Kəşf üsulu | birbaşa müşahidə | ||||||||||||||||
Şərəfinə adlandırılıb | Uran, Uraniya[1] | ||||||||||||||||
Orbital xarakteristikası[2] | |||||||||||||||||
Dövr J2000 | |||||||||||||||||
Afelisi | 20,11 AV | ||||||||||||||||
Perigelisi | 18,33 AV | ||||||||||||||||
Periapsidi | 2.734.998.229 km | ||||||||||||||||
Apoapsidi | 3.006.318.143 km | ||||||||||||||||
Böyük yarımoxu | 19,2184 AV | ||||||||||||||||
Orbitinin ekssentrisiteti | 0.046381 | ||||||||||||||||
Siderik fırlanma dövrü | 30.688,5 gün 84,323 326 il[3][4] | ||||||||||||||||
Sinodik fırlanma dövrü | 369,66 gün[5] | ||||||||||||||||
Orbital sürəti | 6,80 km/s[5] | ||||||||||||||||
Orta anomaliyası | 142,955717° | ||||||||||||||||
Əyilməsi | 0.773° ekliptə nisbətən 6,48° Günəş ekvatoruna nisbətən 1.02° sabit müstəviyə nisbətən [6] | ||||||||||||||||
Qalxan milinin uzunluğu | 73,989821° | ||||||||||||||||
Perisentr arqumenti | 96,541318° | ||||||||||||||||
Nəyin peykidir | Günəş | ||||||||||||||||
Kəşf edilmiş peykləri | 27 | ||||||||||||||||
Özünə xas ekssentrisitet | 0,04725744[7] | ||||||||||||||||
Fiziki xarakteristikaları | |||||||||||||||||
Orta radiusu | 25.362±7 km[8] | ||||||||||||||||
Ekvator radiusu | 25.559±4 km[8] | ||||||||||||||||
Qütb radiusu | 24.973±20 km[8] | ||||||||||||||||
Qütb sıxılması | 0,0229±0,0008 | ||||||||||||||||
Böyük dairəsinin çevrəsi | 159.354,1 km[3] | ||||||||||||||||
Səthinin sahəsi | 8,1156×109 km²[3] 15,91 Yer sahəsi | ||||||||||||||||
Həcmi | 6,833×1013 km³[5] 63,086 Yer həcmi | ||||||||||||||||
Kütləsi | 8,6832×1025 kq 14,536 Yer kütləsi[9] | ||||||||||||||||
Orta sıxlığı | 1,27 q/sm³[5] | ||||||||||||||||
8,69 m/s²[5] 0,886 g | |||||||||||||||||
Ətalət faktoru momenti | 0,23[10] (təxmini) | ||||||||||||||||
İkinci kosmik sürəti | 21,3 km/s[5] | ||||||||||||||||
Siderik fırlanma dövrü | -0,71833 gün (retroqrad) 17 s 14 dəq 24 san[8] | ||||||||||||||||
Ekvatorial fırlanma sürəti | 2,59 km/san | ||||||||||||||||
Şimal qütbünün düz qalxması | 17 s 9 dəq 15 san 257,311°[8] | ||||||||||||||||
Şimal qütbünün meyllənməsi | −15,175°[8] | ||||||||||||||||
Albedo | 0,300 (Bond)[11] 0,51 (hənd.)[12] | ||||||||||||||||
Temperatur | min. 49 K[13], 53 K[14], maks. 57 K[15] | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Görünən ulduz həcmi | 5,38[18] – 6,03[18] | ||||||||||||||||
Bucaq diametri | 3,3"—4,1"[5] | ||||||||||||||||
Atmosfer[17][19][20] | |||||||||||||||||
Hündürlük şkalası | 27,7 km[5] | ||||||||||||||||
Atmosfer tərkibi | (1,3 bar aşağı)
Buz:
| ||||||||||||||||
Digər nəhəng planetlər kimi Uranın halqa sistemi, maqnitosferi və çoxlu sayda peyki vardır. Uran sisteminin digər planetlərdən fərqləndirən özünəməxsus konfiqurasiyası var. Onun fırlanma oxu yana əyilmiş şəkildədir və buna görə də, digər planetlərin ekvatorları olan bölgə onun şimal və cənub qütbləridir.[22] 1986-cı ildə Voyager 2-dən gələn görüntülər Uranı görünən işıqda digər nəhəng planetlərlə əlaqəli bulud qrupları və ya tufanları olmayan xüsusiyyətsiz planet kimi göstərdi.[22] Yerdən həyata keçirilən müşahidələr 2007-ci ildə Uran özünün ekinoksuna yaxınlaşdığı zaman onda mövsümi dəyişikliklər və hava aktivliyi olduğunu göstərdi.Uranda küləyin sürəti saniyədə 250 metrə çatır (900 km/saat).[23]
Uran yeganə planetdir ki, adı birbaşa, yunan mifologiyasındakı yunan səma tanrısının latın versiyası olan Ūranus dan gəlir.