Mexico
País d'America d'o Norte / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mexico (en idioma castellano: México),[2] oficialment, os Estaus Unius Mexicanos (en castellano: Estados Unidos Mexicanos), ye una republica federal constitucional d'America d'o Norte. Muga a o norte con os Estaus Unius d'America, a o sud y a l'ueste con l'oceano Pacifico, a o sudeste con Guatemala, Belize y a mar Caribe, y a l'este con o Golfo de Mexico. Os Estaus Unius Mexicanos son una federación de trenta y un estaus y Ciudat de Mexico (capital), que ye una d'as arias metropolitanas mas poblatas d'o mundo.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Estaus Unius Mexicanos Estados Unidos Mexicanos | |||||
| |||||
Lema nacional: No'n tien | |||||
Himno nacional: Himno Nacional Mexicano | |||||
Capital • Población • Coordenatas |
Ciudat de Mexico 9.209.944 (2020) 19°03′ N 99°22′ O | ||||
Mayor ciudat | Ciudat de Mexico | ||||
Idiomas oficials | Castellano 1 | ||||
Forma de gubierno | Rep. federal democratica Andrés Manuel López Obrador | ||||
Independencia • Encetata • Declarata |
d'Espanya 16 de setiembre de 1810 27 de setiembre de 1821 | ||||
Superficie • Total • % augua Mugas |
Posición 13º 1.972.550 km² 2,5% 4253,9 km | ||||
Población • Total • Densidat |
Posición 11º 126.014.024 ( 2020) 63,88 hab/km² | ||||
PIB (PPA) • Total (2004) • PIB per capita |
Posición 13º US$ 1.005.049 millons US$ 9.666 66° | ||||
Moneda | Peso mexicano ($, MXN ) | ||||
Chentilicio | Mexicano/a[1] | ||||
Zona horaria • en Verano |
UTC -6 a UTC-8 Cuantas UTC | ||||
Dominio d'Internet | .mx | ||||
Codigo telefonico | +52 | ||||
Prefixo radiofonico | 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | ||||
Codigo ISO | 484 / MX / MEX | ||||
Miembro de: TLCAN, ONU, OEA, OCDE, APEC, G.3 | |||||
1 o castellano ye l'idioma oficial (veyer ), y 66 luengas indichenas son charratas por mas d'o 8% d'a población. SRE |
Con una superficie d'alto u baixo 2 millons de kilometros cuadratos,[3] Mexico ye o cinqueno país mas gran d'America y o catorceno mas gran d'o mundo. Con una población de 103 millons d'habitants, ye l'onceno país mas poblato d'o mundo, y o país castellanoparlant mas poblato d'o mundo.[4]
Organizato politicament como una Republica federal democratica, o suyo sistema ye presidencialista, estando l'actual President Andrés Manuel López Obrador. A suya capital se troba en Ciudat de Mexico, y o país fa parte d'o Tractau de Libre Comercio d'America d'o Norte, d'a ONU, d'a OEA, d'a OCDE, de l'APEC y d'o G.3.
O territorio mexicano ha estau habitato dende fa mas de 21.000 anyos.[5] As arias fértils d'o centro y sud estioron o puesto d'orichen de grans civilizacions, como a olmeca, a tolteca, a maya y l'azteca. Ista zaguera construyó un gran imperio que remató con a plegata d'os espanyols que lo conquerioron y bi establioron o virreinau d'a Nueva Espanya. En 1821 a Nueva Espanya s'independizó, naixendo asinas Mexico, y en 1824 se constituyó como republica federal. Os primers anyos d'a vida independient de Mexico fuoron marcatos por os conflictos entre os conservadors y liberals, dos intervencions foranas y a perduga de mas d'a metat d'o suyo territorio a mans d'os estausunidenses. A Revolución Mexicana, conflicto belico de 1910 a 1917, produció una nueva constitución social encara vichent. A economia mexicana experimentó una bonanza dica a cayita abrupta d'os pres d'o petrolio mientres a decada de 1980. Mexico acubilló a un numero important de refuchiatos d'a Guerra Civil Espanyola y d'as dictaduras de Latinoamerica. O Partido Revolucionario Institucional dominó a vida politica d'o país dica finals d'o sieglo XX. En 1993 Mexico ratificó o Tractau de Libre Comercio d'America d'o Norte con Canadá y os Estaus Unius.
Encara que bi ha prous contrastes de riqueza y pobreza,[6] Mexico ye una potencia rechional d'America Latina.[7] En 1994 se convertió en o primer miembro latinoamericán d'a Organización ta a Cooperación y o Desembolique Economico (ODCE). Seguntes a clasificación d'o Banco Mundial, Mexico ye un país de renda meyana-alta,[8] con o treceno Producto interior bruto mas gran d'o mundo, dimpués d'Espanya. En 2008 teneba a Renda Nacional Bruta por capita mas alta d'America Latina en termins nominals y en paridat de poder adquisitivo,[9] y un d'os endices de desembolique humán mas altos d'a rechión.[10] A suya economía ye muit ligata con a economía d'os suyos socios de l'Aria de Libre Comercio d'America d'o Norte.