Khởi nghĩa Cristero
một phong trào đấu tranh rộng khắp tại miền Trung và miền Tây nước México diễn ra từ năm 1926 đến năm 1929 để chống lại nỗ lực xóa bỏ Giáo hội Công giáo tại nước này / From Wikipedia, the free encyclopedia
Khởi nghĩa Cristero (tiếng Tây Ban Nha: Rebelión Cristera) hay La Cristiada là một phong trào đấu tranh rộng khắp tại miền Trung và miền Tây nước México diễn ra từ ngày 3 tháng 8 năm 1926 đến ngày 21 tháng 6 năm 1929[1][2][3][4][5][6][7][8] để phản đối việc thi hành các điều khoản thế tục hóa và chống giáo quyền tại Hiến pháp của nước này. Cuộc khởi nghĩa được dấy lên nhằm đáp trả lại một sắc lệnh hành pháp của Tổng thống México đương thời là ông Plutarco Elías Calles (phát âm tiếng Tây Ban Nha: [ˈka.ʝes]), một động thái mà sau này được gọi là đạo luật Calles;[9][10][11] theo đó ông yêu cầu điều 130 của Hiến pháp 1917 được thi hành cách nghiêm ngặt hơn. Âm mưu của Tổng thống Calles là loại bỏ quyền lực của Giáo hội Công giáo tại México, của các tổ chức có liên kết với Giáo hội Công giáo México và đàn áp lòng mộ đạo của quần chúng nhân dân.[11][12][13][14]
Khởi nghĩa Cristero | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Bản đồ Mexico thể hiện mức độ bùng phát của khởi nghĩa Cristero Bùng phát quy mô lớn Bùng phát vừa phải Bùng phát lẻ tẻ | |||||||
| |||||||
Tham chiến | |||||||
Ủng hộ: Hoa Kỳ |
Cristero Ủng hộ:Hiệp sĩ Columbus | ||||||
Chỉ huy và lãnh đạo | |||||||
Plutarco Elías Calles Emilio Portes Gil Joaquín Amaro Domínguez Saturnino Cedillo Heliodoro Charis Marcelino García Barragán Jaime Carrillo Genovevo Rivas Guillén Álvaro Obregón † |
Enrique Gorostieta Velarde † José Reyes Vega † Alberto B. Gutiérrez Aristeo Pedroza Andrés Salazar Carlos Carranza Bouquet † Dionisio Eduardo Ochoa † Barraza Damaso Domingo Anaya † Jesús Degollado Guízar Luis Navarro Origel † Lauro Rocha Lucas Cuevas † Matías Villa Michel Miguel Márquez Anguiano Manuel Michel Victoriano Ramírez † Victorino Bárcenas † | ||||||
Lực lượng | |||||||
~100.000 người nam (1929) | ~50.000 người, nam và nữ (1929) | ||||||
Thương vong và tổn thất | |||||||
56.882 người chết | 30.000–50.000 người chết | ||||||
Ước tính có 250.000 người chết 250.000 chạy trốn đến Hoa Kỳ (phần lớn là người dân) |
Cuộc nổi dậy của nông dân ở phía bắc miền Trung nước México được hàng giáo phẩm Công giáo México ngầm ủng hộ bởi và được viện trợ bởi những tín hữu Công giáo ở thành thị.[15] Trong khi đó, quân đội México nhận được sự chống lưng của Hoa Kỳ. Đại sứ Hoa Kỳ tại México là ông Dwight W. Morrow đã làm trung gian trong các cuộc đàm phán giữa chính phủ Tổng thống Calles và Giáo hội Công giáo tại México. Theo đó, chính phủ México chấp nhận thực hiện một số nhượng bộ và Giáo hội Công giáo đồng ý ngưng hỗ trợ cho lực lượng Cristero, dẫn tới sự kết thúc của cuộc kháng chiến vào năm 1929.[16][17][18][19][20][21] Cuộc khởi nghĩa này được nhiều người coi là một sự kiện lớn trong chuỗi các cuộc đấu tranh giữa giáo hội và nhà nước khởi nguồn từ thế kỷ 19 với cuộc Chiến tranh Cải cách, là cuộc nổi dậy lớn cuối cùng của nông dân ở México sau khi giai đoạn quân sự của Cách mạng México kết thúc vào năm 1920 và là cuộc nổi dậy phản cách mạng của những nông dân giàu có và giới tinh hoa thành thị để chống lại các cuộc cải cách ruộng đất của phong trào cách mạng.[22][23][24][25]