Orbital davr
From Wikipedia, the free encyclopedia
Orbital davr — ma'lum bir astronomik obyekt boshqa obyekt atrofida bir orbitani aylanib chiqishi uchun ketadigan vaqt miqdori. Astronomiyada bu odatda Quyosh atrofida aylanadigan sayyoralar yoki asteroidlarga, sayyoralar orbitasidagi yo'ldoshlarga, boshqa yulduzlar orbitasidagi ekzosayyoralarga yoki qo'shaloq yulduzlarga nisbatan qo'llaniladi.
Umuman samoviy jismlar uchun yulduz davri (yulduz yili) bir jismning birlamchi jism atrofida, masalan,Yerning Quyosh atrofida, osmonda proyeksiyalangan qo'zg'almas yulduzlarga nisbatan 360° aylanishi bilan aniqlanadigan orbital davr deb ataladi. Orbital davrlarni bir necha usul bilan aniqlash mumkin.
- Tropik davr, ayniqsa, asosiy yulduzning pozitsiyasiga bog'liq. Quyosh yili va mos ravishda kalendar yil uchun asosdir hioblanadi.
- Sinodik davr nafaqat asosiy yulduzga, balki boshqa samoviy jismlarga ham orbital munosabatni o'z ichiga oladi, bu esa uni atrofidagi jismning orbitasiga shunchaki boshqacha yondashuv emas, balki boshqa jismlar, odatda Yer bilan orbital munosabatlar davridir. Bu sayyoralar bir xil hodisa yoki joylashuvga qaytishi uchun o'tgan vaqtga taalluqlidir, masalan, har qanday sayyora Quyosh bilan ketma-ket kuzatilgan holati yoki qarama-qarshi turishi orasida sarflangan vaqt. Misol uchun, Yupiter Yerdan 398,8 kunlik sinodik davrga ega; shunday qilib, Yupiterning qarama-qarshiligi har 13 oyda bir marta sodir bo'ladi.
Astronomiyadagi davrlar qulay tarzda turli vaqt birliklarida, ko'pincha soatlar, kunlar yoki yillar bilan ifodalanadi. Ular, shuningdek, boshqa samoviy jismlarning kichik murakkab tashqi tortishish ta'siridan kelib chiqadigan turli xil maxsus astronomik ta'riflar ostida ham aniqlanishi mumkin. Bunday o'zgarishlar, shuningdek, ikkita astronomik jism (barisentr) o'rtasida tortishish markazining haqiqiy joylashuvi, boshqa sayyoralar yoki jismlar tomonidan buzilishlar, orbital rezonans, umumiy nisbiylik nazariyasi va boshqalarni o'z ichiga oladi. Ko'pchilik aniq pozitsion kuzatuvlar yordamida samoviy mexanikadan foydalangan holda batafsil murakkab astronomik nazariyalar tomonidan tekshiriladi.