Afgʻoniston iqtisodiyoti
From Wikipedia, the free encyclopedia
Afg‘oniston iqtisodiyoti xarid qobiliyati paritetiga (PPP) asoslangan yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmi bo‘yicha dunyoda 103-o‘rinda turadi. Taxminan 40 million aholiga ega Afgʻonistonning YaIM (PPP) miqdori taxminan 77 milliard dollarni tashkil etadi, ayirboshlash kursi 20 milliard dollar (2020) va aholi jon boshiga YaIM (PPP) taxminan 2000 dollarni tashkil qiladi[6][19]. Mamlakatning umumiy tashqi qarzi 2022-yil holatiga koʻra 0 ga teng[17][18]. Afgʻoniston iqtisodiyoti chet elliklarning kirib kelishi, milliy infratuzilmaning yaxshilanishi, qoʻshni va mintaqaviy davlatlar bilan koʻproq savdo aloqalarining oʻrnatilishi, qishloq xoʻjaligi va togʻ-kon sanoatining kengayishi hisobiga yaxshilanishda davom etmoqda[20][21].
Kobul — Afgʻonistonning iqtisodiy poytaxti | |
Valyutasi | Afgʻoni (AFN) |
---|---|
Moliyaviy yil |
21-dekabr — 20-dekabr |
Savdo tashkilotlari |
JST, ShHT (kuzatuvchi), SAARC va IHT |
Mamlakat guruhi |
|
Statistikalar | |
Aholi | 39,767,414 (2021)[3] |
YaIM | |
YaIM darajasi |
|
YaIM oʻsishi |
|
Jon boshiga YaIM |
|
Aholi jon boshiga YaIM darajasi |
|
Tarmoqlar boʻyicha YaIM |
|
Inflyatsiya (INI) |
4.5% (2020 tax.)[4] |
Qashshoqlik chegarasidan past aholi |
|
Ishchi kuchi |
|
Ishchi kuchi kasb boʻyicha |
|
Ishsizlik | ▲ 23.9% (2017 tax.)[6] |
Asosiy ishlab chiqarish |
kichik hajmda toʻqimachilik sanoati, sovun, mebel, poyabzallar, oʻgʻit, kiyim-kechak, oziq-ovqatlar, alkogolsiz ichimliklar, mineral suv, sement; qoʻlda toʻqilgan gilamlar; tabiiy gaz, koʻmir, mis |
173-oʻrin (oʻrtachadan past, 2020)[13] | |
Eksport |
|
Eksport tovarlari |
mevalar, yongʻoqlar, Afgʻon gilami, jun, paxta, teri, qimmatbaho tosh va dorivor giyohlar[15] |
Asosiy eksport hamkorlari |
|
Import | $6.98 milliard (2020)[6] |
Import tovarlari |
mashinalar va boshqa kapital tovarlar, oziq-ovqat, toʻqimachilik va neft mahsulotlari |
Asosiy import hamkorlari |
|
$1.014 milliard (2017 tax.)[6] | |
Yalpi |
$1.4 milliard (2022)[17][18] |
Davlat moliyasi | |
▼ YaIMning 7% i (2017)[6] | |
Byudjet balansi |
−15.1% (YaIMning) (2017)[6] |
Daromadlar | 2.276 milliard (2017)[6] |
Asosiy maʼlumotlar manbasi: Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan. |
Afgʻoniston NATOga qoʻshilgach, boshqa mamlakatlarning unga siyosiy ishonchli kuchaydi va shu sababli chet elliklar hamda xalqaro hamjamiyat tomonidan kelgan milliardlab dollarlik yordamlar hajmi ham oʻsdi[22]. Hozirda Afgʻoniston 5 milliard dollarga yaqin mahsulot import qiladi va 1,8 milliard dollardan ortiq qonuniy mahsulotlarni (asosan yangi va quritilgan mevalarni) eksport qiladi[14]. Kelgusi yilda mamlakatning yillik eksporti 2 milliard dollarga yetishi taxmin qilinmoqda[6][20][23].
Bir trillion dollardan ortiq qiymatga baholanuvchi qazib olinmagan foydali qazilma konlariga ega boʻlishiga qaramay, Afgʻoniston dunyodagi eng kam rivojlangan mamlakatlardan biri boʻlib qolmoqda. Mamlakatda ishsizlik darajasi 23% dan ortiq[6] va aholisining qariyb yarmi qashshoqlik chegarasidan pastda yashaydi[6][24]. Bularning barchasi ortida turgan asosiy omil Afgʻonistonda davom etayotgan urush boʻlib, bu nafaqat yirik xorijiy sarmoyadorlarning investitsiyasini va yordamlarni yetkazib berishni toʻxtatibgina qolmay, balki butun aholi salomatligiga ham taʼsir qiladi[25]. Afgʻoniston iqtisodiyotini yaxshilash uchun uzoq vaqtdan beri chet el investitsiyasini qidirib keladi[26]. NATO Afgʻonistondan chiqib ketganidan soʻng, Qoʻshma Shtatlardagi Biden maʼmuriyati Afgʻonistonning 9,5 milliard dollarlik aktivlarini musodara qilishga qaror qildi[27][28][29].
Afgʻonistonning milliy valyutasi afgʻoni (AFN) boʻlib, uning kursi 1 AQSh dollariga 88 afgʻonini tashkil qiladi[30]. Afgʻonistonning markaziy banki Da Afgʻoniston bankidir. Mamlakatda bir qator mahalliy banklar, jumladan Afgʻoniston xalqaro banki, Azizi banki, New Kabul banki va Pashtany banki faoliyat yuritadi. Afgʻonistonda xorijiy valyutalardan foydalanish rasman taqiqlangan[31][32][33]. Kriptovalyutadan foydalanish ham hukumat tomonidan taqiqlangan[34].