Afgʻoniston amirligi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Afg‘oniston amirligi[1] (forscha: امارت افغانستان[2], shuningdek, 1855-yilga qadar Kobul amirligi deb ham yuritib kelingan[3]) — hozirgi Afgʻoniston hamda Pokistonning baʼzi qismlari (1893-yilgacha) boʻlgan Oʻrta Osiyo va Janubiy Osiyo oʻrtasida mavjud boʻlgan davlat. Amirlikka Durroniylar sulolasidan Kobulda Barakzaylar sulolasining asoschisi Doʻst Muhammadxon hukmronlik qilgan davrda asos solingan.
1823-1926 | |||||||||||||
Maqom | Andoza:Davlat bilgiqutisi/status text | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Din |
Majority: Sunni Islam Minorities: Twelver Shia Islam, Ismailism, Hinduism, Sikhism, Buddhism, Jainism, Zoroastrianism, Judaism, Baháʼí Faith, Christianity, others | ||||||||||||
Tarixiy era | 19th century | ||||||||||||
| |||||||||||||
Hozirda hududida quyidagilar mavjud |
Afghanistan Pakistan |
Amirlik tarixida Rossiya imperiyasi va Buyuk Britaniya oʻrtasida Oʻrta Osiyoda ustunlik uchun „Buyuk oʻyin“ hukmronlik qilgan. Bu davr Yevropaning Afgʻonistondagi taʼsiri bilan tavsiflanadi. Afgʻoniston amirligi Durroniy imperiyasining sikx imperiyasi bilan urushini davom ettirdi va 1823-yil 14-martda Noshera jangida Peshovar vodiysidagi sobiq afgʻon qal’asi ustidan nazoratni yoʻqotdi. Buning ortidan 1839-yilda ingliz kuchlari bilan birinchi ingliz-afgʻon urushi boshlandi. Urush oxir-oqibat afgʻonlarning gʻalabasi bilan yakunlandi, Britaniya qoʻshinlarini olib chiqib ketdi [4] va Doʻst Muhammad taxtga qayta oʻtirdi [4]. Biroq, Ikkinchi ingliz va afgʻon urushi (1880-yil) paytida inglizlar va afgʻonlar Gandamak shartnomasini imzoladilar, bu esa inglizlarga hozirgi Pokiston tarkibidagi Afgʻoniston hududlarini, shuningdek, Afgʻonistonning tashqi siyosatini bir shart bilan oʻz nazoratiga olish imkonini berdi. Afgʻonlarga subsidiya toʻlanishi va Britaniya harbiylari toʻliq chiqib ketishi. Amir Omonullaxon 1919-yilda uchinchi ingliz-afgʻon urushidan soʻng Ingliz-Afgʻon shartnomasini imzoladi va Afgʻonistonning toʻliq mustaqilligini qoʻlga kiritdi. 1926-yilda Omonullaxon Afgʻoniston qirolligi sifatida mamlakatni isloh qildi va uning birinchi qiroliga aylandi.