Portekiz Sömürge Savaşları
Portekiz Ordusuyla Portekiz’in Afrika’daki sömürgeleri arasında 1961-1974 yılları arasındaki yaşanmış savaşlar / From Wikipedia, the free encyclopedia
Portekiz Sömürge Savaşları (Portekizce: Guerra Colonial Portuguesa), aynı zamanda Denizaşırı Savaş (Portekizcesi: Guerra do Ultramar) ve Kurtuluş Savaşı (Portekizcesi: Guerra de Libertação) olarak da bilinir, Portekiz Ordusuyla Portekiz’in Afrika’daki sömürgeleri arasında 1961-1974 yılları arasındaki savaşların adı. Soğuk Savaş döneminde Afrika kıtasındaki belirleyici ideoloji ve silahlı çatışmalardır. Portekiz, diğer Avrupa uluslarının aksine 1950 ve 1960’lı yıllarda Afrika’daki sömürgelerini bırakmamıştır. 1960’lı yıllarda sayısız silahlı kurtuluş örgütü ülkelerdeki komünist hareketin de gelişmesiyle bağımsızlık savaşı vermeye başlayacaktır. Bölgede ABD, Çin ve aparthayd yönetimindeki Güney Afrika desteğinde örgütlenen anti-komünist silahlı kuvvetlerle bağımsızlık yanlıları arasında iç savaşa varacak çatışmalar yaşanacaktır. Bölgedeki Portekiz’e karşı en belirgin kurtuluş savaşı veren ülkeler Angola, Mozambik ve Gine-Bissau olacaktır. Angola’da MPLA, Gine-Bissau’da PAIGC, Mozambik’de FRELIMO koordineli verdikleri silahlı mücadele karşısında Portekiz yönetimi zorlansa da öldürücü darbeyi 1974 yılında Lizbon’da gerçekleşen Karanfil Devrimi indirecektir.[3][4] Portekiz Ordusu içerisinde örgütlenen Movimento das Forças Armadas (Silahlı Kuvvetler Hareketi) Afrika’da sürmekte olan kanlı sömürge savaşları ve Salazar yönetiminden genel olarak kamuoyunun rahatsızlığı nedeniyle halkı da arkasına alarak darbe yapmış ve devrim sürecini başlatmıştır. Ülkedeki siyasal yapıda çok önemli değişiklikler gerçekleştiren yeni yönetim sömürgelerde kalan askerî birlikleri hızla geri çekecek ve Afrika’daki sömürgelerde iktidar yerel örgütlere hızla bırakılacaktır. Nisan 1974'te Lizbon’da gerçekleşen Karanfil Devriminin sömürge savaşını sona erdirmesinin ardından sömürge ülkelerindeki yüzbinlerce Portekiz vatandaşı ülkeye geri dönmeye başlamış, askerî personelin yanı sıra değişik etnik kökenden Afrikalı-Portekiz dönmüştür.[5] Bu devasa göçten sonra özellikle Angola ve Mozambik’de uzun yıllar sürecek olan iç savaşlar çıkmıştır.[6] Eski sömürge ülkeleri bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra ciddi sorunlarla karşılaşacak, ekonomik ve sosyal gerilemenin yanı sıra, yolsuzluk, yoksulluk, eşitsizlik ve merkezi planlama eksikliği bağımsızlık dönemi üzerine kurulan beklentileri yerine getirmeye engel olacaktır. Afrika’da ilk sömürge sahibi olan Avrupalı ülke olan Portekiz, sömürgelerini de en son terkeden ülke olacaktır. Eski sömürgelerdeki ülkeler olan Angola’da Agostinho Neto, Mozambik’de Samora Machel, Gine-Bissau’da ise Luis Cabral devlet başkanı olacaklardır.
Portekiz Sömürge Savaşları | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Soğuk Savaş | |||||||
| |||||||
Taraflar | |||||||
Portekiz Destekleyen: Güney Afrika Rodezya Malavi NATO |
MPLA FNLA UNITA FLEC PAIGC FRELIMO Destekleyen: Sovyetler Birliği Küba Çin ABD Zaire Cezayir Tanzanya Zambiya Tunus Senegal Gine Kongo-Brazzaville Libya Yugoslavya Bulgaristan | ||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||
Genel: António de Oliveira Salazar Marcelo Caetano Américo Tomás Angola: Francisco da Costa Gomes Portekiz Ginesi: António de Spínola Mozambik: António Augusto dos Santos (1964-69), Kaúlza de Arriaga (1969-74) |
Angola: Agostinho Neto José Eduardo dos Santos Lúcio Lara Holden Roberto Jonas Savimbi Portekiz Ginesi: Amílcar Cabral Luís Cabral João Bernardo Vieira Domingos Ramos Mozambik: Eduardo Mondlane (1962-69), Joaquim Chissano (1962-75), Filipe Samuel Magaia (1964-66), Samora Machel (1969-75) | ||||||
Güçler | |||||||
148,000 Avrupa Portekizli düzenli birlikleri; 65,000 Angola'da 32,000 Portekiz Ginesi'nde 51,000 Mozambik'te |
38,000-43,000 Gerilla; 18,000 Angola'da 10,000 Portekiz Ginesi'nde 10-15,000 Mozambik'te | ||||||
Kayıplar | |||||||
8,289 ölü 15,507 yaralı (fiziksel veya psikolojik) |
50,000+ ölü Angola'da ~6,000 ölü ~4,000 yaralı Portekiz Ginesi'nde >10,000+ ölü Mozambik'te | ||||||
Sivil kayıplar: 50,000 ölü Mozambik'te[2] |