Pers-Yunan savaşları
İşgalci Pers İmparatorluğu ile özgürlükçü Yunan şehir devletleri arasındakı savaşlar dizisi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Yunan – Pers Savaşları, (sıklıkla Pers Savaşları olarak da geçer), Ahameniş İmparatorluğu (Pers İmparatorluğu) ile Yunan kent devletleri arasında MÖ 500 ile MÖ 459 arasında gerçekleşen bir dizi muharebedir. Politik olarak bölünmüş Antik Yunanistan'la, dönemin en güçlü imparatorluğu olan Pers İmparatorluğu arasındaki çatışmalar, esasen Büyük Kiros'un, MÖ 547 yılında İyonya'yı istila etmesiyle başlamıştı. Gerçekte Grek dünyası açısından Pers İmparatorluğu ile aradaki düşmanlık, İmparatorluk'un Büyük İskender'in seferi sonunda dağılmasına kadar iki yüzyıldan fazla bir süre devam etmiştir. Bu düşmanlık, Pers ordularının Yunanistan'a karşı MÖ 490'da ve MÖ 480-479 yıllarındaki iki saldırısıyla sıcak çatışmaya dönüşmüştü.
Pers-Yunan savaşları | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Taraflar | |||||||
Yunan kent devletleri İttifakı | Ahameniş İmparatorluğu | ||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||
Miltiades Kallimakhos Themistokles Aristides I. Leonidas (ölü) Pausians Xantihippus |
Datis Artephernes I. Serhas Mardonius (ölü) Hydarnes Artabazus Megabiyzus Mardontes (ölü) Tigranes (ölü) Artayntes Ithamitres |
Grek bakış açısından tüm bu çekişmeler "Med olayı" olarak tanımlanmıştır. Yunanlar, Pers İmparatorluğu'nu oldukça iyi tanıyor ve bir Pers hanedanı tarafından yönetildiğini biliyor olmalarına karşın, ilk tanıdıkları adla, Medler olarak tanımlamaya devam ediyorlardı.
Aristagoras, Pers desteğiyle Milet'e tiran olduktan sonra MÖ 499'da, yine Pers desteğini alarak Nakşa adasına karşı bir istila hareketine girişmiştir.[2] Ancak Aristagoras'ın bu seferi bir hezimetle sonuçlanmış ve Pers Sarayı tarafından azledilmekle karşı karşıya kalmıştır. Bunun üzerine, Pers Sarayı karşısında kendi durumunu tehlikede görerek Anadolu'da Pers karşıtı bir başkaldırıyı desteklemeye yönelmiştir. Bu durum İyon Ayaklanması'nı başlattı. Ayaklanma, MÖ 493 yılına kadar, Önasya'ya kademeli olarak yayılarak sürmüştür. Atina ve Eretria'nın askeri desteğini sağlayan Aristagoras, bu destek kuvvetlerinin yardımıyla MÖ 498 yılında, Pers bölgesel başkenti durumundaki Sard'ı ele geçirip yaktı. Pers Kralı I. Darius Atina ve Eretria'dan bu isyana destek oldukları için intikam yemini etmiştir. İsyan, MÖ 497-495 yılları boyunca her iki taraf için de bir açmaz halinde devam etmiştir. Pers kuvvetleri MÖ 494 yılında yeniden toparlanıp isyanın Milet'deki merkez üssüne hücum ettiler. Lade Deniz Muharebesi'nde İyon donanması kesin bir yenilgiye uğradı. Ardından Milet kuşatıldı, ele geçirildi ve halkı sürüldü. Bu yenilgi İyon İsyanı'nın çözülmesine yol açtı ve son direnme güçleri de bir sonraki yıl ezildi.
Yeni ayaklanmalardan ve Yunanistan'ın yeniden bu ayaklanmaları desteklemesinden kaçınmayı amaçlayan I. Darius, Yunanistan'ı istila etmek ve Atina ile Eretria'yı Sard yıkımından dolayı cezalandırmak için bir sefere karar vermiştir. Yunanistan'a yönelen ilk Pers istilası MÖ 492 yılında başlatıldı. Pers orduları komutanı General Mardonius, Trakya'yı ve Makedonya'da bir kısım bölgeyi ele geçirdikten sonra, bir dizi terslik nedeniyle seferine planlanandan önce son vermek zorunda kalmıştır. Karşılaşılan ilk terslik donanmasının Aynoroz Dağı kıyılarında bir fırtınaya yakalanmasıydı. General Trakya'da bir savaşı yönetirken meydana gelen bu yıkımda, Herodot'a göre Pers donanması 300 gemi ve 20 bin adam kaybetmiştir. General Marsonius'un Donanmasız kalması, kuvvetlerini Anadolu'ya çekmek zorunda bırakıyordu.[3] Generalin Trakya'da yaralanması üzerine görevden alındı ve ordunun komutası Artaphernes'e, donanma ise Datis'e verildi. İki yıl sonra MÖ 490'da toplanan güçlü bir ordu ve donanma, Ege Denizi üzerinden seferi yeniden başlattılar. Bu Pers seferi, önce Nakşa'yı kuşatılıp yakılıp yıkılmaktan sonra Kiklad Adaları'nın diğer kent devletlerini Pers hakimiyeti altına aldı. Daha sonra batıya yönelen Donanma, Eretria'yı düşürmüştür. Yunanistan anakarasında karaya çıkan Pers ordusu Maraton Muharebesi'nde Atina kuvvetleri tarafından kesin bir yenilgiye uğratıldı. Bu yenilgi seferi başarısızlığa uğratmıştır.
Bu yenilgiden sonra I. Darius Yunanistan'ın istilası için yeni bir plan hazırlıklarına girişti. Fakat MÖ 486 yılında ölmesi üzerine bu istila oğlu ve ardılı I. Serhas'a kalmıştır. I. Serhas Antik Dünya'nın gördüğü en büyük orduyla Sard'dan hareket etti. Askerlerini ve malzemeyi Çanakkale Boğazı'ndan karşıya geçirmek için Abidos'tan Sestos'a uzanan iki yüzer köprü kurdurttu. Bu kesimde Çanakkale Boğazı yaklaşık olarak 1,3 km.dir. Ancak ordu henüz karşıya geçmeden çıkan bir fırtınayla köprüler tahrip olmuştur.[4] Gayelana gelen Serhas köprülerin inşasından sorumlu adamlarının kellerini vurdurmuştur. İkinci köprü dönemin savaş gemileri olan Pentekontera ve triremelerle oluşturuldu. Atina ve Sparta'nın başı çektiği Grek ittifakına karşı Thermopylae Muharebesi'ni kazanan Pers ordusu, ilerleyerek Yunan anakarasının büyük bir bölümünü istila etmiştir. Bu sırada Grek İttifakı Donanması, Pers Donanması ile giriştiği Artemision Deniz Muharebesi ardından geri çekildi. Ancak Grek Donanması'nı bütünüyle imha etmeye yönelen Pers Donanması Salamis Deniz Muharebesi'nde ağır bir yenilgiye uğradı. Bir sonraki yıl toplanan Grek kuvvetleri saldırıya geçerek Platea Muharebesi'nde Pers ordusunu yenilgiye uğrattılar. Deniz yenilgisinin üstüne gelen karadaki bu yenilgi Pers İmparatorluğu'nun Yunanistan Seferi'nin de sonunu getirmiş oldu.
Yenilgi Pers askeri yönetiminin düzenini bozmuştu. Bundan yararlanan Grek İttifakı Donanması MÖ 27 Ağustos 479'da Mykale Muharebesi'nde Pers Donanması'ndan geriye kalanları da imha etmiştir. Daha sonra fakat yine aynı yıl içinde Sestos kuşatılmış ve buradaki Pers garnizonu imha edilmiştir. Bir yıl sonra Byzantion'daki Pers garnizonu da aynı akıbete uğradı. Böylece Pers Ordusu bütünüyle püskürtülmüş, Ege Denizi'ndeki ve Yunanistan'daki Pers tehdidi ortadan kaldırılmıştı. Spartalı General Pausanias'ın Byzantium'u kuşatması sırasındaki uygulamaları Yunanistan'da Sparta açısından olumsuz sonuçlar doğurdu. Pausanias'ın bazı Pers savaş esirlerini serbest bırakması tepki çekti. General, bu askerlerin kaçtığını iddia ettiyse de daha sonra I. Darius'a bir mektup göndererek Yunanistan'ın işgalinde yardımcı olmayı önerdi. Bunun karşılığında kızıyla evlenmek istiyordu. Bu gelişmeler Sparta'nın müttefiki olan kent devletlerinin Atina safına geçmelerine neden olmuştur. Atina önderliğinde gelişen bu ittifak daha sonra Attik Delos Birliği olarak bilinecektir. Attik Delos Birliği izleyen 30 yıl boyunca Pers gücüne karşı, Avrupa topraklarındaki kalan Pers kuvvetlerinin de püskürtülmesiyle başlayan seferlere devam etti. MÖ 466 yılında kazanılan Eurymedon Muharebesi'yle Attik Delos Birliği, hem bir zafer daha kazandı, hem de İyonya kent devletleri üzerindeki Pers hakimiyeti sona erdirildi. Ancak Birliğin de karıştığı MÖ 460-454 yıllarındaki Mısır'daki ayaklanma, çok ağır bir yenilgi oldu ve Pers hakimiyetine karşı sürdürülen askerî harekâtların durdurulmasına yol açtı. Kıbrıs'a MÖ 451 yılında gönderilen bir filonun küçük bir kısmı adaya ulaşabildi. Filonun geri çekilmesiyle Grek – Pers Savaşları sona ermiş oldu. Atina ile Pers sarayı arasında bir barış antlaşması imzalandı. Bazı tarihi kaynaklarda iki güç arasındaki düşmanlığın sonunu ifade ettiği kabul edilen bu barış Kallias Barışı[5] olarak bilinmektedir. Barış, tüm Ege kıyılarındaki kent devleri üzerinde kurulmuş olan satraplıklara son verdiği gibi Ege'yi Pers gemilerine kapatmıştır. Diğer yandan Atina da Mısır, Kıbrıs ve Libya'daki Pers etki alanlarını kabul etmektedir.